13 maart 2018: over de gemeenteraadscampagne

In de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen organiseerde ProDemos op 13 maart een Politiek Café over de lokale verkiezingscampagnes. Marcel René Bamberg sprak met politiek verslaggever Ron Fresen en Jack de Vries, oud-staatssecretaris en voormalig spindoctor. Anne Kuik (CDA) spreekt een column uit over haar ervaringen in een lokale campagne.

Jack de Vries beet het spits af, omdat Ron Fresen nog in de uitzending van het NOS Acht Uur Journaal verslag moest doen over de aanstaande verkiezingen. Als spindoctor heeft hij vaak een hoop uit te leggen, onder andere over zijn rol. ‘Kunt u dan ook lieveheersbeestjes beter maken?’ Dat was de leukste vraag die de Vries ooit kreeg over zijn rol als spindoctor. Net als veel anderen achter de schermen beoogt de spindoctor een pro-actieve mediastrategie, maar met spinnen ga je net een stap verder. De spindoctor bekijkt of je anderen met jouw mediastrategie ook negatief voor het voetlicht kunt brengen. “Maar nooit op basis van onwaarheden,”, aldus de Vries.

Het gesprek gaat al snel over de opkomst van lokale partijen in de gemeenteraadsverkiezingen. Je kunt volgens de Vries op meerdere manieren duiding geven. Enerzijds lukt het lokale partijen beter zich als lokaal belangenbehartiger te profileren. “Ze kunnen kennelijk beter de verbinding leggen met lokale thema’s,” aldus de Vries. “Tegelijkertijd is het vaak ook een opiniepeiling over de landelijke politiek. Een manier om een proteststem uit te brengen.”
De Vries zat zelf begin jaren ’90 in de deelraad van Amsterdam Oud-West. “Het mooie aan lokaal raadswerk is dat je heel direct met je eigen leefomgeving bezig bent. Hoe zit het met de veiligheid? En met wonen in de buurt?” Wel hekelt hij de vergoeding die raadsleden krijgen. Raadswerk kost ontzettend veel tijd en de beloning is beperkt.

Lokaal campagne voeren

De lokale campagne is ook een verhaal apart, volgens de Vries: “Dat flyeren op straat is iets waar we elkaar volledig mee in de greep houden! Net als de deelname aan verkiezingsmarkten,” hekelt hij. “De campaigners vinden het niet leuk, maar ‘we’ mogen niet ontbreken. Iedere campagneleider is bang voor weggegooide flyers op straat en toch doen we allemaal mee. Uiteindelijk is het schieten met hagel.” De Vries adviseert om veel gerichter per stembureau te kijken waar jouw kiezers wonen en dan gericht in die wijk van deur tot deur gaan. “Want daar zit je potentiële stemmers.”

Maar langs de deuren gaan – het zogenaamde canvassen – is eng. Ook in de zaal steken maar twee bezoekers hun hand op na de vraag of ze canvassen leuk vinden. Maar volgens de Vries zijn er alternatieven: “Bezoek buurthuizen, ga naar het schoolplein, het speelveld of de sportvereniging. Of maak het leuk. Zet bijvoorbeeld een springkussen neer.” De centrale boodschap is: Breng de campagne zo dichtbij mogelijk.

Volgens de Vries kunnen data ook beter gebruikt worden. “Het effect van social media is groot en je kunt er heel gericht kiezer mee bereiken. Forum voor Democratie heeft via internet en met name social media veel kiezer bereikt.” De grote vraag is wel hoe de huidige issues rondom privacy en facebook de houding van het publiek ten aanzien van social media zullen veranderen. “Zijn mensen over vier jaar social media en online advertising zat?”
De verkiezingsposters en –flyers zijn ook een aloude campagnereflex volgens de Vries. Posters achter het raam zie je niet meer. Die traditie verdwijnt, dus geef er dan ook niet te veel geld aan uit. Flyers, zoals eerder gezegd, belanden vaak op straat. “Een campagne kost veel geld, dus denk goed na waar je dat geld aan uitgeeft,” waarschuwt de Vries.

Profileren

Volgens de Vries is het lokaal wel makkelijk je inhoudelijk te profileren. Vier jaar lang kun je goed laten zien wat je hebt bereikt. Lokale en regionale media spelen hierbij nog altijd een belangrijke rol. “Huis-aan-huisbladen worden nog altijd overal verspreid en het is vrij eenvoudig een verhaal met beeld te pluggen.”
Tegelijkertijd wordt een deel van de uitslag van gemeenteraadsverkiezingen door de landelijke ontwikkelingen bepaald. Een kabinetsbreuk kan bijvoorbeeld grote invloed hebben op de uitslagen lokaal.

Ron Freser is inmiddels gearriveerd. Hij mocht zojuist toelichting geven op een reportage over een lokale partij in Barendrecht. Volgens hem zit de kracht van lokale partijen vooral bij de mensen die achter deze partijen zitten. “Zij zijn lokaal bekend en weten beter wat er leeft. Ook kunnen zij zich goed op lokaal herkenbare onderwerpen profileren.” De vraag waarom landelijke kopstukken de lokale politiek zo belangrijk vinden is snel beantwoord. “Daar zit de levensader van de partij. De kweekvijver van politici, maar ook van vrijwilligers, van campaigners.”

In de huidige campagne is volgens de twee experts vooral GroenLinks goed geregisseerd bezig. Iedere week weten ze zich te profileren met iets nieuws. Of het nu gaat om duurzaamheid op lokaal niveau of de salarisverhoging van topbestuurders. Wat GroenLinks ook goed doet is zich af zetten tegen de VVD. “Daar zijn zelfs voorafgaand aan het radiodebat afspraken over gemaakt, zodat beide partijen zich goed konden profileren zonder schade te berokkenen onder andermans achterban.” Dat is volgens beide heren professioneel, maar daarmee geeft de journalistiek het wel een beetje uit handen.

Lokaal is dit spelletje lastiger te spelen. Jack memoreert de lokale persacties: “Ik vond het altijd doodeng om met een lijsttrekker en cameraploeg een winkelcentrum in te gaan. Je kunt dat niet regisseren. Hooguit kun lokaal een partijlid ronselen, maar er kan ook zomaar een boze burger langslopen. Of je lijsttrekker gaat ineens op een skateboard staan…”

Nieuwe media

Tijdens de vooruitblik constateert Freser dat partijen de media in de toekomst minder nodig zullen hebben. De Vries vindt dat deels een gevaarlijke ontwikkeling: “Enerzijds omdat op social media algoritmes bepalen wat je ziet. Tegelijktijdig heeft het Nederlandse publiek minder vertrouwen in de media. Dat vertrouwen is zelfs onder de 30% gedaald.” Gepushte berichten worden de waarheid.

Er zijn flinke zorgen over de rol van lokale media. De lokale verslaggeving is enorm achteruit gegaan. De vries: “Advertentie-inkomsten dalen. Alle budgetten gaan naar facebook en google. Met vindt media van belang, maar wil er niet voor betalen.” Vroeger waren er per gemeente meerdere journalisten bezig met de lokale politiek, ook in kleine gemeenten. Nu is dat er vaak nog maar één. Kranten moeten bezuinigen, persberichten (veelal verzonden door voormalig journalisten die voorlichter zijn geworden) worden ongewijzigd gecopy-pastet en gepubliceerd. Freser: “Dat is zorgelijk, vooral ook om dat veel overheidstaken zijn gedecentraliseerd.” Op internet tussen de bedrijven een raadsvergadering volgen komt ook steeds vaker voor. “Maar dat is wat anders dan een kritische journalist die in de haarvaten van de lokale politiek zit,” aldus Freser.

Wat natuurlijk wezenlijk deel van het probleem is, is de beloning van het raadswerk. “Politici durven daar niet meer over te beginnen,” aldus de kenners. Het raadswerk kost gemiddeld zo’n dertig uur per week. De vergoeding is bepaald niet marktconform. Freser: “Vermoedelijk gaat het kabinet hier wel iets mee doen, maar wat en op welke termijn blijft afwachten. Een keuze maken blijft op lokaal lastig. “Partijen als ProDemos hebben daar met lokale stemwijzers goed werk in gedaan.” Maar het blijft belangrijk je op basis van meerdere bronnen te oriënteren.

Lokale groei

Dan een blik vooruit. Beide heren verwachten op 21 maart weer groei te zien van de lokale partijen. Freser voorspelt een stijging naar dertig procent. “En het CDA wordt waarschijnlijk de tweede partij van Nederland. Zij groeien waarschijnlijk overal behalve in de grote steden.” In Amsterdam verwacht hij een tweestrijd tussen GroenLinks en D66. “D66 lijkt nu al de prijs te moeten betalen voor regereingsdeelname. De Vries sluit zich aan bij deze voorspelling. Anderszijds maakt hij zich wel zorgen over de grote steden: “Gaat het nog lukken om een college te vormen in versnipperde steden als Rotterdam?” We gaan het zien.

Lees hier de column van Anne Kuik: Eigenlijk best gek.