14 februari 2017: over de machtsverhoudingen tussen media en politiek

Het Politiek Café van 14 februari (‘Politiek en media: twee handen op één buik?’) ging over de machtsverhoudingen tussen media en politiek tijdens de verkiezingscampagnes. Sprekers waren Marc Chavannes (journalist bij de Correspondent) en Henri Kruithof (oud-spindoctor VVD). Met de Tweede Kamerverkiezingen nog maar een maand ver weg staat de Nederlandse politiek volop in het nieuws. Welke rol spelen media en journalistiek in de verkiezingscampagnes? En in hoeverre maken politici gebruik van de media in de verkiezingstijd?  Een verslag van een avond over televisiedebatten, retorische middelen en sociale media.

Politieke partijen

Het eerste deel van de avond ging over de manier waarop politieke partijen zelf inspelen op de media. Een actueel voorbeeld werd aangehaald: Mark Rutte en Geert Wilders hebben zich teruggetrokken uit het ‘premiersdebat’ van RTL. Maar Marc Chavannes denkt dat het goed is voor linkse partijen onderling om met elkaar in debat te gaan. Hij vindt het onverstandig dat deze partijen zich als vrienden presenteren. De beweging tussen de twijfelende kiezers vindt plaats binnen links, vanuit het midden of binnen rechts. Kiezers zullen niet snel een grote verandering in standpunten maken. Het is daarom juist van belang te concurreren met de partijen die dicht bij je staan. Henri vult aan dat het slim is om de grote acties in verkiezingscampagnes vooral in de laatste dagen voor de verkiezingen naar voren te brengen.

In hoeverre maken lijsttrekkers afspraken met elkaar? Campagnemanagers maken wel afspraken over wie met elkaar in debat gaan, stelt Henri Kruithof. Daar kunnen politici gebruik van maken, zonder dat daar precieze afspraken over gemaakt worden. Door elkaar te bestrijden wordt er voor beide partijen meer aandacht getrokken. Het maakt eigenlijk niet uit wie je tegenstander is, het gaat erom dat je daarmee andere partijen buitenspel zet.

Media en journalistiek

De manier waarop politici presenteren in de media is volgens Marc Chavannes wat in Amerika een ‘character issue’ genoemd wordt: voor de kiezer is het van belang wat voor type persoon een politicus is, wat voor karakter hij of zij heeft. Mensen baseren hun oordeel over politici op televisie op onder meer lichaamstaal. Herkenbaarheid en zichtbaarheid zijn heel belangrijk.

In hoeverre is journalistiek nog objectief? Of bestaan er alleen alternative facts? Marc Chavannes vertelt dat hij ten opzichte van zijn vorige werk bij de NRC eraan moest wennen dat bij de Correspondent wordt verteld ‘Doe je werk goed, maar pretendeer niet objectief te zijn’. Toch heeft het iets verfrissends om alles als onderdeel van het debat te zien, zegt hij.

Henri Kruithof merkt op dat het debat emotioneel is en dat dit niet bestreden kan worden met feiten. Deze emoties moeten serieus geadresseerd worden. Marc maakt zich geen zorgen over nepnieuws, leugens of anderssoortige beïnvloeding via sociale media. Bemoeienis van buitenlandse mogendheden vormen daarentegen wel een inbreuk op de democratie. Beide heren benadrukken ook het belang van serieuze journalistiek voor de democratie. En we mogen buitengewoon trots zijn op onze media ten opzichte van andere landen.

Er wordt een aantal fragmenten getoond van opvallende optredens van politici, wellicht zelfs ‘gamechangers’, uit vorige verkiezingen. In één van de fragmenten wordt Job Cohen uitgedaagd om cijfers te noemen die hij niet paraat heeft. Ook in een debat tussen Roemer en Rutte weet Roemer de precieze feiten niet. Beide sprekers reageren dat het mooi is als je de feiten uit je hoofd weet, maar dat dit niet is wat je een goede premier maakt.

Wat vinden we van politici die sociale media gebruiken om hun kiezers direct aan te spreken? Zijn deze media meer van belang dan de traditionele media? Henri Kruithof stelt dat de rechtstreekse werking van de media nog steeds het belangrijkst is. Zo is Twitter voor Geert Wilders alleen een handig instrument, omdat traditionele media het overnemen.

• Haagse Zeepkist

n de rubriek de Haagse Zeepkist las Tom van der Lee (nummer 3 kandidaat Kamerlid van GroenLinks en directeur campagnes bij Oxfam Novib) een column voor.  Hierin vertelde hij ons waarom hij ertoe gekomen is zich kandidaat te stellen als Kamerlid. Daarvoor grijpt hij terug op de bekende drieslag van de Aristoteles: ethos, pathos en ratio (logos). Volgens hem moet in de huidige tijd het politiek debat gebaseerd zijn op deze zelfde drie retorische middelen om tot goede oplossingen te komen. De maatschappij moet de waarden nastreven die belangrijk zijn voor ons, wat naar voren gebracht kan worden door een beroep op ethos. De samenleving moet eerlijk, empathisch en ecologisch verantwoord zijn. Deze waarden zijn op zich ook heel rationeel om na te streven, onderbouwd met goede argumenten (logos). Verder is volgens hem een gevoel van urgentie nodig, dat uitgedrukt moet worden in de emoties die spelen in de samenleving door in een beroep te doen op pathos.

Samenwerking

Tot slot wordt gekeken in hoeverre er sprake is van een samenwerking tussen de politiek en de media. Wie heeft het laatste woord: Wilders of RTL? Volgens Henri Kruithof is er een duidelijke golfbeweging te zien. Er zijn tijden geweest dat de media de optredens van politici grotendeels konden sturen, maar ook tijden dat politici de regie in eigen handen kunnen houden. En wie heeft een voorsprong in mediaoptredens: de coalitie of de oppositie? Coalitiefracties hebben een relatief moeilijke positie, noemt Marc Chavannes, omdat ze geketend zijn door het regeerakkoord, maar ze trekken wel sneller de aandacht.

Het was een mooie avond, vol inzichten over de wisselwerking tussen politiek en media tijdens de verkiezingscampagne.