11 oktober 2016: over sociaal beleid in de Europese Unie

“We moeten eerst het Nederlandse sociaal beleid fors verbeteren, voor we dat in Europa kunnen doen.” Dat is één van de stellingen in het ‘Politiek Café’ van dinsdag 11 oktober over hoe Europa socialer kan worden.

Een sociale Europese Unie

Bastiaan van Apeldoorn, Eerste Kamerlid voor de SP en onderzoeksleider bij het Amsterdam Global Change Institute, is het helemaal eens met de stelling dat Nederland op dit moment eerst haar eigen sociaal beleid moet doorvoeren. Volgens Van Apeldoorn moet Europa zich niet met het sociaal beleid van de lidstaten gaan bemoeien. Daar is de EU te grootschalig voor. Europa moet eerder een stapje terugdoen, aldus Van Apeldoorn. Hij ziet dan ook niets in een sociale Europese Unie.

Frank Vandenbroucke, voormalig vicepremier van België, denkt daar anders over. Hij gelooft wel in een sociale Europese Unie, al zal dat wel wat tijd nodig hebben. Maar volgens Vandenbroucke kan er al wel vrij eenvoudig een Europees verzekeringssysteem gebouwd worden. Met een verzekeringspremie van slechts 1 of 1,5 % van het bnp is een schokdemper te realiseren, waardoor de gevolgen van een economische crisis minder ingrijpend zijn. “Wanneer een crisis zich voordoet en het wordt ernstig, dan pas gaan politici aan tafel zitten. Maar dan ben je te laat. Als je op voorhand een zekerheidssysteem hebt, kun je dit voorkomen”, meent Vandenbroucke.

Armoedegrens in de VS en de EU

Vandenbroucke wijst ook op de herverdelings- en verzekeringsmechanismes in de Verenigde Staten. Hij laat twee grafieken zien van de Verenigde Staten en de lidstaten van de EU. In de grafieken is te zien hoe de mate van ongelijkheid wordt gemeten aan de hand van het gemiddelde inkomen van de Europese lidstaten en de staten in de VS.

Vandenbroucke legt uit dat de armoede in de VS meer geconcentreerd is in bepaalde gebieden, terwijl de mate van ongelijkheid in de Europese lidstaten veel meer verspreid is. Volgens Vandenbroucke denken wij over het algemeen dat de VS heel veel ongelijkheid kennen in vergelijking met de EU, maar eigenlijk blijkt dat verschil wel mee te vallen. Hij wil ons ervan bewust maken dat er in zekere zin in Europa evenveel ongelijkheid is als in de Verenigde Staten, met name tussen het noorden en het zuiden van de eurozone. ‘’En deze ongelijkheid neemt alleen maar toe,’’ aldus Vandenbroucke.

Een asociaal Europa

Van Apeldoorn is het met Vandenbroucke eens dat de politiek achter de feiten aanloopt, maar kan zich niet vinden in de oplossingen die de Belgische hoogleraar aandraagt. ‘’We hebben geen sociaal Europa, maar een asociaal Europa,’’ vindt Van Apeldoorn. “We hebben de crisis gehad in 2008 die ook in de jaren erna nog voortduurde. Het probleem is dat het neoliberale beleid van de Europese Unie juist de crisis vergroot heeft in plaats van bestreden. De Europese Unie stelde aan alle lidstaten dezelfde eisen, terwijl ze allemaal op hun eigen manier hadden moeten omgaan met de crisis. De Spanjaarden hadden moeten bezuinigen, de Duitsers investeren en de Nederlanders hadden minder moeten bezuinigen tijdens de economische crisis. De gevolgen van de crisis hebben Europa nog asocialer gemaakt dan voorheen.”

Het begrotingsrecht

Daarnaast stelt Van Apeldoorn dat er Europese maatregelen in het leven zijn geroepen die de nationale politiek ondermijnen, waardoor Brussel zich kan bemoeien met de inhoud van de nationale begroting. ‘’Neem bijvoorbeeld het pensioenstelsel. Door de nieuwe Europese maatregelen kunnen we geen vrije keuzes meer maken over pensioen.”

Ook de invoer van één muntunie maakt het volgens Van Apeldoorn  voor landen moeilijker om een eigen sociaal beleid door te voeren.” De invoering van de euro is alleen maar slecht geweest voor de economie en heeft ons asociaal, dom en kortzichtig gemaakt. Het was een historische vergissing die we ongedaan moeten maken, er is geen andere optie,’’ stelt Van Apeldoorn.

Europees Sociaal Handvest

Wel lijkt het van Apeldoorn een goed idee als de EU het Europees Sociaal Handvest (ESH) ondertekent. Van Apeldoorn kreeg vrijwel direct een vraag uit het publiek: “Wat is zo’n Europees Sociaal Handvest precies? En hoe verschilt dat dan van een Europees sociaal beleid? ” Hij antwoordt dat het Europees Sociaal Handvest de nieuwe sociale basis van Europa is. Het Europees Sociaal Handvest is een mensenrechtenverdrag waarin meer algemene wetten staan over sociale mensenrechten, arbeidsomstandigheden en het recht om te staken. De meeste artikelen in dit mensenrechtenverdrag worden geformuleerd als aanbevelingen of streefdoel, niet als bindende voorschriften.

Geklutst ei

Zowel Van Apeldoorn als Vandenbroucke constateren dat er een probleem is: Europa is niet sociaal genoeg. De manieren waarop zij een socialer Europa willen creëren verschillen echter sterk van elkaar. Van Apeldoorn wil dit eerst op nationaal gebied regelen, omdat hij vindt dat de Europese Unie de crisis heeft verergerd en dat het Europa asocialer heeft gemaakt. Vandenbroucke ziet de Europese Unie als een geklutst ei: “Het geklutste ei kan niet meer ontklutst worden. We zijn nu eenmaal het Europese pad ingeslagen en achteruitgaan is niet mogelijk.’’

“Europa is als een geklutst ei, dat kun je niet meer ontklutsen”