Collegereeks ‘Mijn woede is wet’ – De boze burger als uitdaging voor het openbaar bestuur (2018)

In het najaar van 2018 organiseerde ProDemos een collegereeks over de boze burger. In vier avonden keken we naar protestbewegingen in Nederland in de vorige eeuw en verzet van nu. Wat bereik je, politiek gezien, met woede? Hoe ging en gaat de overheid om met woede? Waar ligt de grens van het toelaatbare? En welke mogelijkheden hebben bestuurders om woede voor te zijn, of juist te kanaliseren?

Mijn woede is wet

De collegereeks ‘Mijn woede is wet’ vond plaats in oktober 2018. Professor De Lange stelde begin 2018 de bundel #WOEST. De kracht van verontwaardiging samen voor de Raad voor het Openbaar Bestuur en was de afsluitende spreker van deze collegereeks. Lees het interview met professor Sarah de Lange uit onze nieuwsbrief .

Woede en protest in Nederland in de 20e eeuw

Honderd jaar geleden beleefde Nederland een periode van grote maatschappelijke onrust, met de arbeidsrechtenbeweging, de strijd voor algemeen kiesrecht, de vrouwenrechtenbeweging en het soldatenoproer. Op 12 november 1918 riep SDAP-voorman Pieter Jelles Troelstra zelfs de revolutie in Nederland uit.

Vijftig jaar later, in 1968, ging er een golf van protest door de wereld. Jongeren verzetten zich tegen de gevestigde orde, tegen oorlog en machtsmisbruik. In Nederland waren er Provo, de Maagdenhuisbezetting en Dolle Mina. Burgers kwamen in allerlei samenstellingen in beweging voor meer zeggenschap en gelijke behandeling. Ook protesteerden ze tegen oorlog en milieuvervuiling. Woede en verontwaardiging waren de drijfveren voor het protest.

Woede nu

Ook in onze huidige tijd speelt woede een grote rol in het verzet tegen de politiek. Met de komst van sociale media lijkt die rol alleen maar te groeien. Maar is dat echt zo of lijkt dat vooral zo? We kennen het voorbeeld van de ‘boze witte man’ en het verzet tegen de komst van asielzoekers, maar ook in het protest tegen vermeend dierenleed in de Oostvaardersplassen voert verontwaardiging de boventoon. Burgers zoeken de grenzen van de democratische rechtsstaat op of overschrijden die zelfs, bijvoorbeeld door geweld te gebruiken om hun standpunten kracht bij te zetten. Raadsleden, wethouders, burgemeesters en rechters krijgen in toenemende mate te maken met bedreigingen en geweld.

#WOEST

Begin 2018 publiceerde de Raad voor het Openbaar Bestuur de essaybundel #WOEST. De kracht van verontwaardiging, onder redactie van Sarah de Lange en Jasper Zuure. De ROB wil met deze bundel meer inzicht bieden in hoe verontwaardiging leidt tot grensoverschrijdend gedrag. Daarnaast onderzoekt de bundel hoe de overheid de woede van burgers kan kanaliseren tot een constructieve bijdrage aan de democratische rechtsstaat – of in elk geval op een juiste manier om kan gaan met de verontwaardiging van haar burgers.

Lessen

De auteurs geven als les uit de verhalen aan dat de overheid zich kan voorbereiden op de woede van burgers en mogelijk zelfs haar voordeel kan doen met die woede. Belangrijk daarvoor is wel dat de overheid zich kwetsbaar en zelfkritisch moet durven opstellen als de situatie daar om vraagt. Tegelijk moeten bestuurders geen twijfel laten bestaan over waar de grenzen en de kernwaarden van de democratische rechtsstaat liggen en moeten zij daarin daadkrachtig optreden. In de collegereeks besteeden we een college speciaal aan de omgang met de woede van burgers door het openbaar bestuur. Welke strategieën werken wel en niet?

Inhoud van de colleges

• College 1 (8 oktober 2018) door historicus Jouke Turpijn: Een terugblik op 1918 en 1968. Wat speelde er? Hoe uitte het verzet zich in deze periodes en hoe richtte deze woede zich op de politiek? Hoe reageerde het bestuur en wat heeft het de protestanten uiteindelijk opgebracht? Welke lessen kunnen we uit deze periodes trekken?
  Luister terug via Spotify
• College 2 (15 oktober 2018) door socioloog Roy Kemmers: Tijdens dit tweede college wilden we een beter begrip geven van ontevreden burgers en zoomden we in op woede vandaag de dag. Waarover zijn burgers boos? Waar komt de verontwaardiging vandaan en welke uitingsvormen kent deze woede? Hoe verhoudt individuele woede zich ten opzichte van die van bewegingen?Luister terug via TXTRadio
• College 3 (22 oktober 2018) door antropoloog en politicoloog Nanke Verloo: Over het openbaar bestuur. Welke woede komt er op de politiek af en hoe beïnvloedt dit (lokale) politici en bestuurders? Waar liggen de grenzen van wat toelaatbaar is? Hoe moet je reageren op woede en wat werkt in welke situatie? We behandelen voorbeelden uit de praktijk van ervaringsdeskundigen.
  Luister terug via Spotify
• College 4 (29 oktober 2018) door professor Sarah de Lange: over mogelijke oplossingen. Professor Sarah de Lange (Universiteit van Amsterdam) trok lessen uit onderzoek en de bundel #WOEST. Hoe komen boze burgers en een weerbaar bestuur bij elkaar? Is woede te voorkomen of te kanaliseren? 
  Lees het verslag (pdf)

De colleges werden gemodereerd door Gerda Bosdriesz (hoofd ProDemos Academie).

Praktische informatie

• Wanneer: De collegereeks vond plaats op maandagavonden in oktober 2018. De colleges duurden van 20.00 tot 21.30 uur (inloop vanaf 19.30 uur)
• Waar: ProDemos, Hofweg 1, Den Haag
  • College 1 – Jouke Turpijn (8 oktober)
  • College 2 – Roy Kemmers (15 oktober)
  • College 3 – Nanke Verloo (22 oktober)
  • College 4 – Sarah de Lange (29 oktober)

Verslagen en terugluisteren

Heb je een college gemist of wil je graag nog een keer een college terugluisteren of een samenvatting lezen.

Klik hier voor de verslagen.
Klik hier voor het terugluisteren van de colleges.