EnglishOnderzoek ProDemos en Nationaal Comité 4 en 5 mei: jongeren in grote mate positief over de democratie, maar ook zorgen over het democratisch fundament (2023)
Jongeren hebben een positieve houding ten opzichte van de democratie en ondersteunen de basiswaarden als vrijheid en gelijkheid. Tegelijkertijd hebben ze ook moeite met het begrijpen en toepassen van deze basiswaarden. Daarbij zijn er al op jonge leeftijd grote verschillen in democratische gezindheid zichtbaar die standhouden op volwassen leeftijd. Tot deze conclusie komen ProDemos en het Nationaal Comité 4 en 5 mei na een uitgebreid literatuuronderzoek onder niet stemgerechtigde jongeren. Omdat een stevig democratisch fundament niet enkel kan rusten op bepaalde groepen, adviseren ProDemos en het Nationaal Comité 4 en 5 mei de politiek om serieus te investeren in de democratische rechtsstaat en de maatschappelijke uitdagingen aan te pakken die dit fundament in gevaar brengen.
Aanleiding voor het onderzoek zijn de zorgen over het afnemende democratische besef onder jongeren tussen de 10 en 18 jaar. Met dit literatuuronderzoek is in kaart gebracht wat de houding van jongeren is ten opzichte van de democratie, welke kennis zij hierover bezitten en of iemand actief deelneemt aan de democratische samenleving. Het goede nieuws: een aanzienlijke meerderheid van de jongeren tussen de tien en achttien denkt positief over de democratie en haar instituties.
Toch laten de resultaten ook iets anders zien: de positieve houding van jongeren ten opzichte van de democratische basiswaarden concentreert zich veelal op eigenbelang, met nadruk op vrijheid en gelijkheid voor henzelf. Terwijl er minder aandacht is voor vrijheid, gelijkheid en solidariteit ten opzichte van anderen. Het lijkt erop dat jongeren moeite hebben met het begrijpen en toepassen van deze waarden. En hoewel ze bereid zijn actief deel te nemen, twijfelt een aanzienlijk deel van de Nederlandse jongeren onder de achttien of de politiek wel naar hen luistert.
Een punt van zorg zijn de grote verschillen in democratische gezindheid tussen onderwijsniveaus. Vanaf de start van het voortgezet onderwijs hebben leerlingen op havo en vwo al meer kennis over en een positievere houding ten aanzien van de democratie dan hun leeftijdsgenoten op het vmbo. Ook zijn de havo- en vwo-leerlingen vaker van plan hierin een actieve rol te spelen. Zorgwekkend is het feit dat onderzoek onder volwassenen vergelijkbare verschillen in democratische gezindheid laat zien en dat de sociaaleconomische context waarin iemand geboren is het vermogen bepaalt om actief deel te kunnen en willen nemen aan het democratische proces.
Om democratische gezindheid te bevorderen adviseren ProDemos en het Nationaal Comité 4 en 5 mei allereerst om het burgerschapsonderwijs helder te definiëren. Bijvoorbeeld door concrete doelen te stellen die gericht zijn op het bevorderen van kennis over en een positieve houding ten opzichte van de democratische rechtsstaat. Het onderwijs dient toegankelijk te zijn op alle onderwijsniveaus, waarbij de verschillen die er nu zijn tussen het aanbod op vmbo en havo/vwo worden verkleind. Om de verschillen te verkleinen is meer aandacht voor burgerschapsonderwijs echter onvoldoende. Factoren die ten grondslag liggen aan deze verschillen omvatten maatschappelijke vraagstukken zoals sociale ongelijkheid, polarisatie en de vroegtijdige selectie in het onderwijssysteem. Deze factoren dienen aangepakt te worden. Tegelijkertijd is het essentieel om daadwerkelijk naar jongeren te luisteren, zodat zij het gevoel hebben dat hun stem er werkelijk toe doet. Om de zwakke plekken in het democratische fundament aan te pakken is daarom een brede maatschappelijke investering noodzakelijk zodat alle jongeren vertrouwd kunnen raken met de democratische rechtsstaat en zich kunnen ontwikkelen tot actieve betrokken burgers.
Literatuurstudie
Hoe staat het met die democratische gezindheid onder jongeren? Frank Wanders, onderzoeker bij ProDemos, zocht naar het antwoord op deze vraag door wetenschappelijke studies onder de loep te nemen. Deze literatuurstudie is uitgevoerd door ProDemos in samenwerking met het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Het Nationaal Comité 4 en 5 mei voelt permanent de taak om in gesprek te gaan over de waarde van vrijheid en de verantwoordelijkheid voor die vrijheid. Stilstaan bij democratie en mensenrechten maakt daar een belangrijk onderdeel vanuit. ProDemos is het ‘Huis voor democratie en rechtsstaat’. ProDemos legt uit wat de spelregels zijn van de democratie en de rechtsstaat en laat zien wat je zelf kunt doen om invloed uit te oefenen – in de gemeente, het waterschap, de provincie, het land en Europa.