Verslag Symposium (10 juni 2016) over gedeelde waarden in een verdeelde samenleving

Op vrijdag 10 juni organiseerde ProDemos een symposium over gedeelde waarden in een verdeelde samenleving. Onder anderen Alex Brenninkmeijer (lid van de Europese Rekenkamer, oud-Nationale Ombudsman), Nanke Verloo (universitair docent Urban Planning Universiteit van Amsterdam) en Miranda de Vries (burgemeester van Geldermalsen) deelden hun inzichten met betrekking tot dit thema.

De ochtend werd geopend door Jan van Zanen, burgemeester van Utrecht en voorzitter van de VNG. Van Zanen deed een indringende oproep tot meer nuance. Juist grijstinten zijn volgens hem wenselijk in het debat: “Dare to be grey”. Ook benadrukte hij het belang van integratie: “We moeten het samen doen.” Ten aanzien van de gedeelde waarden waarschuwde hij ervoor het belang van gedeelde waarden niet te overschatten en het risico om hiernaar te streven juist niet te onderschatten.

‘Dare to be grey’

In een videoboodschap plaatste Ronald Plasterk, minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties de discussie rondom gedeelde waarden in een historisch kader. In de verzuiling waren er voldoende mensen die bepaalden welke waarden en normen iemand moest hebben (denk aan de dominee). De overheid had een beperkte rol hierin. Nu de verzuilde samenleving niet meer bestaat, ligt hier een rol voor de overheid. Plasterk bemerkt hierin een verlegenheid: ”Hoe leg je uit wat het Nederlanderschap behelst?” Welke normen en waarden zijn typisch Nederlands? Volgens Plasterk in ieder geval gelijkheid, tolerantie, vrijheid van meningsuiting, gezamenlijke verantwoordelijkheid (bijvoorbeeld iedereen toegang tot dezelfde zorg en hetzelfde onderwijs) en vooruitgangsdenken.

Dagvoorzitter Jacques Wallage, voorzitter van de Raad voor het openbaar bestuur, maakte met een mooi voorbeeld duidelijk hoe mensen soms heel verschillend naar dezelfde werkelijkheid kijken. In de tijd van de eenwording van Duitsland sprak een West-Duitser tegen een Oost-Duitser: “Wir sind ein volk.”, waarop de Oost-Duitser antwoorde: “Wir auch.” Net zo is het met waarden: mensen kunnen hier heel verschillende betekenissen aan geven.

Dialoog

Alex Brenninkmeijer, lid van de Europese Rekenkamer en oud-Nationale Ombudsman, vindt dat ook een goede zaak. Hij sluit zich aan bij een onderzoek van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid dat stelt: “Pluriformiteit is een kenmerk van een moderne samenleving.” en  voegt daaraan toe: “Een samenleving met alleen maar gedeelde waarden is een enge samenleving”. “Koester daarom de verschillende waarden”, zegt Brenninkmeijer.
Volgens Brenninkmeijer speelt de overheid geen rol bij waarden. Dat is het domein van de samenleving. De staat moet slechts het recht handhaven, zorgen dat de instituties goed functioneren. De kernvraag is volgens hem: “Komen we er samen uit?” Maar hoe dan? Volgens Brenninkmeijer vooral met: “Een goed gesprek. ”

Nanke Verloo, universitair docent Urban Planning Universiteit van Amsterdam, vertelde over haar onderzoek naar conflicten in de stad en de lessen die hieruit te trekken zijn. Op de momenten dat burgers in aanraking komen met vertegenwoordigers van de democratie wordt duidelijk hoe goed of slecht deze functioneert. Soms leidt dit tot conflicten. Die moeten we volgens Verloo vooral zien als “een kans voor de democratie”. De kleine drama’s op straat moeten we aangrijpen om daadwerkelijk de dialoog met elkaar aan te gaan. Naar elkaar luisteren, elkaars verhalen écht horen, is daarbij essentieel.

Miranda de Vries, burgemeester van Geldermalsen, blikte terug op de rellen die in haar gemeente ontstonden tijdens een raadsvergadering over de komst van een asielzoekerscentrum. Ze denkt dat juist doordat inwoners in Geldermalsen altijd erg betrokken waren bij besluitvorming en dat in dit geval niet zo was, de gemoederen zo hoog konden oplopen. “Het stijlverschil was te groot”. Haar tips voor bestuurders die met dergelijke vraagstukken te maken hebben zijn: “Zorg dat je genoeg kennis hebt over hoe de bevolking hierover denkt. Zorg voor een goede balans, waarin emoties een plek krijgen.” En ook De Vries benadrukt het belang van de dialoog en actief leren luisteren.

Aanleiding voor dit symposium

In een debat met de ministers Asscher en Plasterk in juli 2015 over de weerbaarheid van onze democratie heeft de Tweede Kamer de motie Van Dam aangenomen. Daarin wordt de regering gevraagd hoe zij kan bijdragen aan een weerbare samenleving, die vanuit gedeelde waarden weerwerk biedt aan antidemocratische krachten. Het ministerie van Binnenlandse Zaken heeft ProDemos ingeschakeld bij de uitvoering van de motie.

Zeven panelgesprekken

ProDemos heeft dit gedaan door het organiseren van zeven panelgesprekken met informanten uit verschillende delen van de samenleving: onderwijs, politie, geestelijk leiders, vrijwilligers, gemeenteraadsleden, etc. Door met hen in gesprek te gaan, wilden we meer inzicht krijgen in de manier waarop de waarden van de rechtsstaat in de praktijk spanning kunnen oproepen.

De opbrengst uit deze panelgesprekken werd meegenomen in het afsluitende symposium op 10 juni. Hier spraken onder meer bestuurders, wetenschappers en beleidsmakers met elkaar over hoe om te gaan met schurende waarden in de samenleving.