9 mei 2017: over de rol die de Europese Unie zou moeten spelen

Op de Dag van Europa, 9 mei, stond het Politiek Café in het teken van de Europese droom. Bas Eickhout, Europarlementariër voor GroenLinks en Marike Stellinga, econoom en journalist bij NRC bespraken wat er van de Europese Unie terechtgekomen is. Welke rol moet Europa spelen? Gaat Europa aan haar eigen succes ten onder?

Het imago van Europa

De Europese Unie is begonnen met het idee ‘nooit meer oorlog’ en dat is al zeventig jaar lang succesvol, stelt Bas Eickhout. Toch is er veel discussie over de huidige Europese Unie. Maar weten we eigenlijk wel wat er allemaal gebeurt in Brussel? Uit de quiz aan het begin van de avond blijkt dat slechts een enkeling in het publiek de voorzitter van het Europees Parlement, Antonio Tajana, herkent.

Het is dus niet Tajani waar het publiek aan denkt bij ‘Europa’, maar wat wel hun eerste gedachte is, hebben de bezoekers bij binnenkomst met een post-it op een muur geplakt. Hieruit blijkt een bovengemiddeld positieve houding tegenover Europa: woorden als ‘vrede’, ‘samenwerking’ en ‘vrijheid’ hebben de overhand op de muur.

Wat is voor de sprekers de eerste indruk bij Europa? Voor Marike Stellinga is dat ‘een gevecht’, maar Bas Eickhout oppert het positievere ‘compromissen sluiten’. Hoewel hij zijn rol als Europarlementariër meer omschrijft als ‘lawmaker’ op de achtergrond dan als opiniebepaler op de voorgrond, komt het Europees Parlement door het sluiten van compromissen en het schaven aan wetten wel tot concrete acties die direct ergens toe leiden, ook buiten Europa.

De echte Europeaan

Er wordt wel gezegd dat de Europese Unie tekortschiet, omdat het slechts een zakelijke overeenkomst is en er geen ‘ziel’ in zit. Maar volgens Stellinga hebben we meer gemeen met andere Europeanen dan we denken. Door een vergelijking met Amerikanen kom je er snel achter dat we wel degelijk gemeenschappelijke ‘Europese gedachtes’ hebben. Ze vertelt dat ze vroeger het idee had dat Nederland cultureel veel dichter bij de Verenigde Staten lag dan bijvoorbeeld bij verschillende landen in Oost-Europa. Maar juist toen ze in Amerika was, zag ze in dat Europese landen meer op elkaar lijken dan ze dacht. Ze noemt als cultureel voorbeeld dat Europeanen volgens haar meer van tragedies houden, waarin de held door slecht handelingen vervalt in een slechte positie, maar Amerikanen van melodrama’s, waarin ongeluk de held overvalt maar het altijd weer tot een goed einde komt.

Vechten en compromissen sluiten

Ook Eickhout ziet in een vergelijking met de Verenigde Staten juist de overeenkomsten tussen Europese staten. Hij noemt als verschil dat de VS zijn opgericht om wetten te voorkomen: ze wilden zo min mogelijk beperkende maatregelen en alleen noodzakelijke samenwerking. Brussel is daarentegen juist opgericht is om wetten te maken, volgens Eickhout. De EU streeft ernaar zo veel mogelijk samen tot verbetering te komen. Op het gebied van milieubeleid valt hem bovendien op dat we in ons dichtbevolkte Europa zelf heel dicht op milieukwesties zitten, terwijl het voor Amerikanen heel ver weg lijkt als ze door een groot National Park lopen. Toch is er van een echte ‘Europese ziel’ volgens hem geen sprake, en dat ziet hij inderdaad als een probleem.

Hoe nu verder in de EU

De vraag is waar de heersende onvrede in Europa nu vandaan komt. Volgens Stellinga is het helemaal niet verbazingwekkend, want er is altijd onvrede in de samenleving. Europa is belangrijker geworden en daarom raakt het mensen. Niet gek dus dat de onvrede zich juist op Europa richt. Maar Brussel had lang een ‘technocratische pacificatiedrang’ volgens Stellinga, terwijl nu echt iedereen aan de bak moet. Hiermee bedoelt ze dat met het Verdrag van Rome (waarmee de Europese Economische Gemeenschap gevestigd werd, de voorloper van de EU) het doel was om de vrede te bewaren en dat dit beperkt was tot praktische afspraken. Nu is de EU niet enkel een technisch middel meer om gezamenlijk tot besluiten te komen, maar worden er ook sociale en politieke afspraken gemaakt, waarmee het werk van de EU veranderd is.

Ook volgens Eickhout worden besluiten van de EU vaak als technocratisch verkocht, terwijl het  wel degelijk om politieke beslissingen gaat. Dat was bij uitstek het geval bij de euro. Hoewel het als een puur praktisch besluit naar voren gebracht werd, zat er een politieke wens achter. Duitsland had Frankrijk nodig omdat het politiek sterker stond en Frankrijk Duitsland omdat het economisch sterker stond, waardoor een sterkere samenwerking door middel van de euromunt gunstig leek. Eickhout stelt: ‘Er is geen Brussel beslist dat… Er is een politieke deal. Er is een politiek debat.’

Maar doet Europa niet meer dan het zou moeten doen? Oftewel, is er nog wel sprake van ‘subsidiariteit’ (het principe dat een centrale of hogere instantie niet doet wat door lagere instantie gedaan kan worden)? Volgens Eickhout is daar volop sprake van: ‘Er zijn maar weinig bevoegdheden waar wij over gaan’. Stellinga brengt daar tegenin dat bij een recent handelsverdrag als de CETA met Canada de subsidiariteit ter discussie stond, omdat deze afspraken wel erg ver reikten.

De EU zal de komende tijd gaan reflecteren op de rol die zij moet spelen. De vijf scenario’s die voorzitter van de Europese Commissie, Jean-Claude Juncker, heeft gepresenteerd zijn daar een eerste stap in. Het Witboek over de toekomst van Europa waarin hij deze scenario’s beschreef was de bijdrage van de Europese Commissie aan de Top van Rome over de 60e verjaardag van de Europese verdragen. In de scenario’s s wordt voorgesteld door te gaan op dezelfde weg (1) terug te schakelen naar alleen een interne markt (2), kopgroepen te vormen voor bepaalde beleidsterreinen (3), efficiënter samen te werken (4) of juist meer bevoegdheden over te dragen aan Brussel (5).

Hoewel de stickermuur in eerste instantie liet zien dat een groot deel van het publiek positieve associaties had bij Europa, kwamen er een ook kritische geluiden uit het publiek gedurende de avond. Een scherp debat heeft interessante inzichten gegeven en ook weer nieuwe vragen opgeworpen over de toekomst van Europa: een onderwerp waarover de komende tijd veel gepraat zal worden.

Het Politiek Café is een samenwerking van ProDemos met het Montesquieu Instituut, Nieuwspoort, Filmhuis Den Haag. Voor de dag van Europa sloot ook EDIC aan.

Over EDIC

Enkele jaren was het Europa Direct Informatie Centrum (EDIC) gevestigd bij ProDemos in Den Haag, als entree tot de Europese Unie voor inwoners van Den Haag en omstreken. Het EDIC verstrekt algemene EU-informatie, verwijst bezoekers zo nodig door en organiseert debatten en bijeenkomsten die het Europees bewustzijn verhogen, het debat over de EU bevorderen en actief Europees burgerschap stimuleren.