EnglishCollegereeks ‘Ondermijning van het lokale bestuur’ (2018)
ProDemos organiseerde in februari en maart 2018 een collegereeks over de bestuurbaarheid van de gemeente. In aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen bespraken we in vier colleges het gevaar van infiltratie van de gemeentepolitiek door de onderwereld.
De afgelopen jaren kwamen verschillende verhalen naar buiten van lokale bestuurders die ernstig bedreigd werden (o.a. de burgemeesters van Woerden en Gilze-Rijen). De locoburgemeester van Emmen moest zelfs enkele weken onderduiken in het buitenland.
In verschillende media luidden burgemeesters uit Noord-Brabant de noodklok: door middel van infiltratie en bedreiging proberen criminelen toegang te krijgen tot het lokale bestuur en de besluitvorming te beïnvloeden. Maar wat betekent dat precies? Is er sprake van ondermijning van het lokale bestuur? Wat doet dat met de democratie? En hoe pak je zoiets aan? Dit en meer onderzoeken we in deze collegereeks.
De sprekers belichtten elk vanuit de eigen invalshoek (onderzoek, politie, OM en gemeente) de invloed van ondermijning op het lokaal bestuur. Moderator Heleen Rutgers, plaatsvervangend hoofdofficier van justitie arrondissementsparket Midden-Nederland en lid van de Raad van Advies van ProDemos, leidde de vier avonden in goede banen.
Bedreigingen
De Commissaris van de Koning van Gelderland Clemens Cornielje waarschuwde in de zomer van 2017 in de NRC dat criminelen de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 kunnen aangrijpen om te proberen hun invloed op het lokale bestuur te vergroten, door zich via de politieke partijen voor de raad verkiesbaar te stellen.
In politiek en media wordt al langer gesproken over mogelijke vervlechting van boven- en onderwereld en eventuele ondermijning van het lokale gezag en algemene veiligheid door de georganiseerde criminaliteit.
In 2015 publiceerde de Volkskrant een aantal artikelen over (vermeende) misstanden in de provincie Noord-Brabant. Infiltratie en bedreiging worden hierin als middelen genoemd die de georganiseerde criminaliteit gebruikt om zich toegang te verschaffen tot het lokale openbaar bestuur. Daarnaast zouden criminelen door het bedreigen van lokale bestuurders en ambtenaren (processen van) besluitvorming proberen te beïnvloeden.
Deze artikelen hebben een vervolg gekregen in het boek De achterkant van Nederland, geschreven door hoogleraar bestuurskunde Pieter Tops (Tilburg University) samen met journalist Jan Tromp. Tops en Tromp beschrijven aan de hand van verschillende voorbeelden de invloed die criminaliteit op de overheid uitoefent.
In 2017 verschenen in de media meer verhalen over bedreigde bestuurders. Zo werd in juli 2017 de burgemeester van Woerden met de dood bedreigd. De doodsbedreigingen waren, ondertekend door drugsdealers, met graffiti op de openbare weg gekalkt.
De burgemeester van Gilze-Rijen vertelde in interviews over de zware bedreigingen waaraan hij enkele malen heeft blootgestaan. Hij deed aangifte van bedreiging, maar die zaak werd aanvankelijk tot zijn grote onvrede geseponeerd.
In juli 2017 heeft de rechtbank alsnog bepaald dat de zaak onderzocht moet worden. De locoburgemeester van Emmen dook in maart 2017 op advies van het Openbaar Ministerie drie weken onder in Engeland, nadat een ernstige bedreiging tegen hem was ontdekt. Volgens het OM had deze bedreiging te maken met de sluiting van het clubhuis van een motorclub in verband met drugshandel.
Onderzoek
In oktober 2017 zijn de resultaten gepresenteerd van een onderzoek onder 4000 burgemeesters, wethouders, raadsleden, griffies en ambtenaren. Dit onderzoek is gedaan door het bureau Pro Facto, in opdracht van het ministerie van Veiligheid en Justitie. Het is het eerste diepgravende onderzoek in Nederland naar de aard en omvang van criminele beïnvloeding van het lokale openbaar bestuur.
Het onderzoek concludeert dat bijna een kwart van de burgemeesters wordt bedreigd door criminelen. Er is echter geen sprake van grootschalige beïnvloeding van het lokale bestuur en de invloed van criminelen op besluitvorming blijft beperkt.
Dat de nationale veiligheid in het geding komt kan op basis van dit onderzoek dan ook niet worden vastgesteld. Maar er is wel sprake van een nationaal probleem; op lokaal en regionaal niveau wordt impact op de lokale democratie gevoeld.
Ook komt uit het onderzoek naar voren dat beïnvloeding met een crimineel oogmerk in alle provincies en zowel in grote als in kleine gemeenten voorkomt. Bij de bestrijding van deze beïnvloeding is het dan ook belangrijk om maatregelen in te zetten op dit lokale en regionale niveau.
Het kabinet Rutte III zet in, zo staat te lezen in het regeerakkoord, op intensieve samenwerking tussen verschillende publieke en private instanties, zoals dat nu ook gebeurt in de Taskforce Brabant Zeeland en Intensivering Zuid Nederland.
Doel van de collegereeks
In de collegereeks ‘Ondermijning van het lokale bestuur’ verkennen we het onderwerp van verschillende kanten. We horen hoe het lokale bestuur omgaat met de (pogingen tot) inmengingen, krijgen inzicht in wat deze inmenging betekent voor de bestuurbaarheid van de gemeente en bespreken aanpak en mogelijke oplossingen.
Elke spreker brengt een andere invalshoek en geeft een college van ongeveer 45 minuten. De overige 45 minuten besteden we aan het beantwoorden van vragen uit de zaal.
De colleges worden gehouden bij ProDemos, Hofweg 1h, Den Haag, van 20.00 – 21.30 uur (inloop vanaf 19.30 uur). De colleges zijn gratis toegankelijk, vooraf aanmelden via ons online reserveringssysteem is verplicht.
College 1 (12 februari 2018): Pieter Tops – ‘Wie is de baas in de stad?’
Hoogleraar bestuurskunde Pieter Tops (Tilburg University en verbonden aan de Politieacademie) bijt op 12 februari het spits af. Samen met journalist Jan Tromp schreef hij het boek De achterkant van Nederland. In zijn college zet Tops uiteen wat de invloed van criminaliteit op de overheid is en wat deze ondermijning met de lokale samenleving doet.
Waar hebben we het over bij ondermijning? Wat doet ondermijning met een lokale samenleving en het bestuur? Wat zijn de verschijningsvormen? Hoe is het te herkennen? Hoe wordt er mee omgegaan of tegen opgetreden? Wat kan de samenleving doen om het te bestrijden? Dit eerste college is een bestuurskundige verkenning van het thema. Pieter Tops houdt zich bezig met de maatschappelijke impact van ondermijning en georganiseerde criminaliteit.
Pieter Tops over het verschijnsel ondermijning: “Het gaat om crimineel handelen dat de potentie heeft om sluipenderwijs een zodanige sociale en economische invloed te ontwikkelen, dat het de fundamenten van de rechtsstaat kan ondermijnen en daarmee ook de veiligheid en integriteit van de samenleving.”
Lees het verslag van het college van Pieter Tops.
College 2 (28 februari 2018): Erik Akerboom – ‘Handhaving van de rechtsstaat’
Erik Akerboom, korpschef van de Nationale politie, geeft op woensdag 28 februari zijn college in de reeks ‘Ondermijning van het lokale bestuur’ bij ProDemos in Den Haag.
Akerboom is sinds 2006 korpschef. Daarvoor was hij o.a. Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) en korpschef van de regio Brabant-Noord.
Centraal in het college van Erik Akerboom staat de handhaving van de rechtstaat. Akerboom vertelt over de politieaanpak om ondermijning te bestrijden en de rechtsstaat te beschermen. Met welke partners moet worden samengewerkt en wie speelt welke rol daarin?
Naar aanleiding van het Regeerakkoord schreef Erik Akerboom in oktober 2017 op de site politie.nl : “Ondermijning is een hardnekkig maatschappelijk probleem dat de fundamenten van onze rechtsstaat aantast. Samen met partners werken we hard om dat te voorkomen. Met repressieve en preventieve maatregelen zetten we in op het wegnemen van de sociale voedingsbodem, pakken we gelegenheidsstructuren aan en helpen we kwetsbare sectoren weerbaarder maken. Die aanpak willen en kunnen we de komende jaren voortzetten.”
Lees het verslag van het college van Erik Akerboom.
Luister hier het college terug op Spotify.
College 3 (5 maart 2018): Gerrit van der Burg – ‘De ondermijning vanuit juridische invalshoek’
Gerrit van der Burg is als voorzitter van het College van procureurs-generaal de hoogste baas van het Openbaar Ministerie. Hij heeft als voorzitter de verbindende rol, intern en extern.
Deze avond verkennen we ondermijning vanuit de juridische invalshoek. Hoe is ondermijning juridisch te bestrijden? Vanuit de praktijk van het OM, kan worden ingegaan op onder meer of er een beeld is van hoe criminele organisaties werken en waar de zwakke punten liggen? Hoe kan het OM optreden en wat zijn noodzakelijke voorwaarden?
Gerrit van der Burg houdt dit derde college. Hij is sinds juni 2017 voorzitter van het College van procureurs-generaal van het Openbaar Ministerie. Daarvoor was hij onder meer lid van het College van procureurs-generaal en hoofdofficier van Justitie.
In een interview in het AD van 16-9-2017 zegt van der Burg: ,,Nee. We zijn er nog lang niet. Ik zeg altijd, je moet volharden. Jarenlang dezelfde aanpak volhouden. De grote mate van verwevenheid tussen onder- en bovenwereld is zó serieus en ernstig dat we er nog jaren mee bezig zijn. Minstens tien jaar.’’
Gevraagd naar ‘Hoe kunt u ondermijning verder nog aanpakken?’ in Mr. Van 23-10-2017 zegt van der Burg: “De aanpak van ondermijning is complex. Daarom werken wij nauw samen met partners want met alleen strafrecht kom je er niet. Met de inzet van strafrecht moet je wel fout gedrag normeren en markeren, dat blijft onverkort belangrijk. Maar soms is het effectiever als bijvoorbeeld de gemeente een vergunning intrekt, een integrale aanpak dus met combinatie van interventies. Gezamenlijke daadkracht en volharding in de aanpak is cruciaal.”
Lees het verslag van het college van Gerrit van der Burg.
Luister hier het college terug op Spotify.
College 4 (12 maart 2018): Paul Depla – ‘Uit de praktijk van de burgemeester’
Wat doet ondermijning met het lokale bestuur? Welke impact heeft het voor het voor bestuurders of raadsleden die worden bedreigd? Hoe kan je herkennen of er sprake is van infiltratie in het bestuur? Wat kan er aan gedaan worden of hoe kan het worden voorkomen? Wat is het optreden van bestuur en politie? Een verhaal uit de praktijk door Paul Depla, burgemeester van Breda.
Na een tienjarig wethouderschap in de gemeente Nijmegen, werd Paul Depla in 2010 benoemd tot burgemeester van Heerlen. Sinds maart 2015 bekleedt hij de functie van burgemeester van Breda.
Als burgemeester van Breda zit Paul Depla in de Task Force Brabant-Zeeland. Vandaar uit heeft hij samen met andere burgemeesters een brief gestuurd aan de afdelingsvoorzitters en fractievoorzitters in de Brabantse en Zeeuwse politiek.
Uit BN De Stem van 14-10-2017:
De burgemeesters stellen in de brief dat ‘ondermijning een groot maatschappelijk probleem is in Brabant en Zeeland’. Dat de onderwereld op alle mogelijke manieren een plek probeert te veroveren in de bovenwereld. De burgemeesters noemen het ‘helpen van voetbalclubs met crimineel geld’ als voorbeeld. Maar ook: ‘het beïnvloeden van politieke besluiten ten gunste van criminele investeringen’. Depla en Jorritsma noemen criminele beïnvloeding ‘betonrot voor het fundament van de lokale democratie’. “Het is een illusie dat dit aan uw gemeente voorbijgaat.”
Lees het verslag van het college van Paul Depla terug.