Verslag college 2 – Marcel Boogers: over de rol van lokale partijen in de politiek

In de collegereeks ‘Hebben politieke partijen de toekomst?’ was dit keer de beurt aan Marcel Boogers, hoogleraar innovatie en lokaal bestuur aan de Universiteit Twente. Boogers ging in op de rol van lokale partijen in de politiek.

Vooraf is het goed om de definitie te bepalen van ‘lokale’ partijen. Het belangrijkste kenmerk van deze partijen is dat ze geen binding hebben met een landelijke politieke partij.

Opkomst lokale partijen

Lokale partijen bestaan al heel lang, in Den Bosch was er bijvoorbeeld al een lokale partij in 1923. Maar ze kregen pas echt veel raadszetels toen na de verzuiling het zogeheten ‘frozen party system’ werd doorbroken. Tot die tijd waren er nauwelijks verschuivingen in het aantal zetels dat partijen kregen, iedereen koos standaard voor een bepaalde partij, die paste bij zijn/haar achtergrond. Door de ontkerkelijking en ontzuiling werd dit minder en kwam er ruimte voor lokale partijen. Ideologie werd minder bepalend, andere tegenstellingen werden belangrijker, bijvoorbeeld die tussen stad en dorp, tussen standen of tussen families. Vanaf eind jaren ’80, begin jaren ’90 zat het aantal lokale partijen in de lift. Ook de opkomst van Pim Fortuyn (2002) speelde een belangrijke rol hierin. Sinds 2006 hebben de lokale partijen bij elkaar opgeteld de meeste zetels in de lokale politiek.

Lokale partijen voorspellen de toekomst

Volgens Boogers kun je aan de ontwikkeling van de lokale partijen zien hoe de ontwikkeling van landelijke partijen zal verlopen: “Lokale politieke partijen bepalen de toekomst.” Zo zag je bij lokale partijen al langer dat de persoon van de lijsttrekker erg belangrijk was. In de landelijke politiek is dit nu ook steeds meer het geval.

Op lokaal niveau zien we een paar typen partijen:

• Lokalistische partijen (gemeentebelangen): zetten zich vaak in voor het behoud van de historische waarde van de gemeente, het lokale belang en hebben een a-politiek imago.
• Protestpartij (stadspartij): zet zich af tegen het establishment.
• Belangenpartij (studentenpartij, migrantenpartij): vertegenwoordigt de specifieke belangen van die groep.
• In opkomst: afsplitsingen van landelijke politieke partijen, omdat ze het niet eens zijn met de landelijke koers.

In de landelijke politiek zien we deze typen partijen ook steeds meer opkomen.

Lokaal versus landelijk

Uit onderzoek blijkt dat de interesse van mensen in de nationale politiek (63%) een stuk groter is dan in lokale politiek (40%). Dat zie je ook terug in de opkomstcijfers bij verkiezingen (75% vs 50%). De landelijke politiek krijgt veel meer media-aandacht en kiezers geven zelf ook aan dat ze zich bij het stemmen vooral laten leiden door landelijke onderwerpen. In sommige landen, zoals Griekenland en Canada is dit reden om landelijke partijen te verbieden mee te doen aan lokale verkiezingen. Zo gaan de verkiezingen daar echt om de thema’s die lokaal spelen.

Toch doen lokale partijen het heel goed. Hoe kan dat? Boogers geeft een aantal redenen om te stemmen op lokale partijen:

• Afkeer van de politiek
• Afrekenen met landelijk beleid partij
• ‘Electorale vluchtheuvel’ (voor mensen die ontevreden zijn over een landelijke partij en ook niet op andere landelijke partijen willen stemmen)
• Lokale issues
• Bekendheid of vertrouwen in politicus

Boogers sluit af met een mooie samenvatting van het verschil tussen landelijke en lokale politiek: “Landelijke politiek gaat over hoe het zou moeten gaan. Lokale politiek gaat over hoe het is.”

Collegereeks ‘Hebben politieke partijen de toekomst?’

Dit college was de tweede in een reeks van vijf. De colleges zijn tot en met 7 december elke maandagavond om 20.00 uur bij ProDemos in Den Haag (inloop vanaf 19.30 uur). Toegang voor deze colleges is gratis, aanmelden kan via aanmelden@prodemos.nl.

• 9 november: Frank Hendriks – Het partijenstelsel in Nederland –verslag
• 23 november: Josje de Ridder – Is de ledenpartij achterhaald?
• 30 november: Paul Lucardie – Is democratie mogelijk zonder partijen?
• 7 december: Afsluitende bijeenkomst met de directeuren van de wetenschappelijke bureaus van de politieke partijen

Lees de verslagen van de voorgaande colleges.