Bestuur en verkiezingen in het waterschap

Het bestuur van een waterschap bestaat uit een algemeen bestuur, een dagelijks bestuur en een voorzitter. De laatste wordt vaak dijkgraaf en soms watergraaf genoemd. Het bestuur van een waterschap lijkt enigszins op dat van een gemeente of provincie, maar er zijn ook verschillen.

Algemeen bestuur

Het algemeen bestuur bestaat uit een deel dat algemene belangen en een deel dat specifieke belangen vertegenwoordigt. In het algemeen hebben natuurlijk alle inwoners van een waterschap profijt van wat een waterschap doet. Maar daarnaast zijn er ook groepen die specifieke belangen hebben bij de werkzaamheden van het waterschap. Agrariërs en natuurbeheerders krijgen daarom ieder twee vaste zetels. Tot aan de verkiezingen van 2023 had ook het bedrijfsleven vaste zetels. 

De provincie bepaalt voor elk waterschap de omvang van het algemeen bestuur. Het algemeen bestuur telt minimaal 18 en maximaal 30 leden. De taak van het algemeen bestuur is om het beleid van het waterschap vast te stellen, om een dagelijks bestuur te kiezen en om te controleren of het dagelijks bestuur het beleid op een goede manier uitvoert.

Dagelijks bestuur

Het dagelijks bestuur is vooral belast met de voorbereiding en uitvoering van beleid. Het bestaat uit een voorzitter en een aantal door het algemeen bestuur gekozen leden, vaak (hoog)heemraden genoemd. De leden van het dagelijks bestuur blijven ook gewoon lid van het algemeen bestuur. Bij provincie en gemeente is dat anders: een lid van het college van burgemeester en wethouders of van Gedeputeerde Staten mag niet tegelijkertijd lid zijn van de gemeenteraad of van Provinciale Staten.

Voorzitter

De voorzitter van een waterschap (de ‘dijkgraaf’) wordt door de regering benoemd, voor een periode van zes jaar. Hiertoe doet het algemeen bestuur een aanbeveling, die de regering meestal opvolgt. De voorzitter geeft leiding aan de vergaderingen van het algemeen bestuur en van het dagelijks bestuur. In het eerste heeft hij geen stemrecht, in het tweede wel. De voorzitter is voor zijn werk verantwoording verschuldigd aan het algemeen bestuur. Hij treedt vaak op als woordvoerder van het waterschap.

Verkiezingen

De leden van het algemeen bestuur die het algemeen belang vertegenwoordigen worden rechtstreeks door de ‘ingezetenen’ gekozen. Ingezetenen zijn de inwoners van het waterschap. Aan de waterschapsverkiezingen doen niet alleen landelijke politieke partijen mee, maar ook partijen die zich in het bijzonder op waterkwesties richten. Net als bij andere verkiezingen stellen alle deelnemende partijen kandidatenlijsten op, die op het stembiljet staan.

De vertegenwoordigers van de twee specifieke belangengroepen (agrariërs en natuurbeheerders) worden niet gekozen, maar benoemd door organisaties van deze belangengroepen.

De leden van het algemeen bestuur worden voor een periode van vier jaar gekozen (of benoemd, in het geval van de vaste zetels van de belangengroepen).

Kiesrecht voor het waterschap

Om in Nederland te mogen stemmen, moet je 18 jaar of ouder zijn. Bij waterschapsverkiezingen mogen de volgende groepen inwoners van het waterschap stemmen:

• Burgers die de Nederlandse nationaliteit bezitten
• Burgers uit lidstaten van de Europese Unie (EU)
• Niet-Nederlanders met een geldige verblijfsvergunning

Hoe werkt het stemmen?

Voor 2015 kon alleen per post worden gestemd voor de waterschapsverkiezingen: de kiesgerechtigden moesten hun stembiljet thuis invullen en opsturen. Slechts weinig mensen deden dit. Daarom werd besloten om de verkiezingen voor de waterschappen voortaan op dezelfde dag te houden als de verkiezingen voor Provinciale Staten, in de hoop dat dat de opkomst zou verhogen. Dat heeft resultaat gehad. In 2008 stemde nog minder dan een kwart van de stemgerechtigden voor de waterschappen, in 2015 steeg dat naar 43,5% en in 2019 naar 51,2%. Bijna iedereen die voor Provinciale Staten naar het stemhokje ging, bracht ook zijn stem uit voor het waterschap.