De invloed van burgers

Hoe kunnen we invloed uitoefenen op het gemeentebestuur? Wat doet de gemeente om de inwoners bij het beleid te betrekken? En wat kunnen we doen als de beslissingen ons niet bevallen?

Voorlichting

Voor het uitoefenen van invloed is het nodig om te weten waar de gemeente mee bezig is. Openbaarheid en voorlichting zijn daarom van groot belang. De raads- en commissievergaderingen zijn openbaar.

Veel gemeenten hebben ambtenaren in dienst om de inwoners over het beleid te informeren. Dat doen ze bijvoorbeeld door middel van voorlichtingspagina’s in huis-aan-huisbladen, brochures of folders en het internet.

Inspraak – je mening geven

Inspraak betekent dat inwoners van een gemeente hun mening kunnen geven over een plan. In een aantal gevallen is die inspraak zelfs wettelijk verplicht. Inspraak kan allerlei vormen hebben, al naar gelang het karakter van de beslissing die moet worden genomen.

De gemeente kan ervoor kiezen om alleen de meest betrokkenen om hun mening te vragen (zoals leerkrachten en oudercommissie bij de nieuwe inrichting van de omgeving van de school), of alle inwoners (bijvoorbeeld bij een verkeersplan voor de hele gemeente). De inspraak kan schriftelijk worden geregeld, maar ook mondeling, bijvoorbeeld door een hoorzitting. De gemeente kan de mening van de betrokken inwoners naast zich neerleggen en gewoon doorgaan met uitvoering van haar plan. Maar zij kan het plan ook aanpassen.

Brief of e-mail

Een inwoner kan een brief of een e-mail aan de gemeente sturen met een vraag, een verzoek of een voorstel. Doorgaans bevestigt de gemeente de ontvangst.

Inspreken in commissie- of raadsvergaderingen

In veel gemeenten hebben burgers, zeker als ze belanghebbenden zijn, spreekrecht in commissievergaderingen, maar ze moeten hun komst wel van te voren aankondigen bij de voorzitter of de griffie. Dit spreekrecht kan een effectief middel zijn om invloed uit te oefenen, want in de commissievergaderingen wordt de stemming eigenlijk al grotendeels bepaald. Er zijn ook gemeenten die spreekrecht hebben ingevoerd bij plenaire raadsvergaderingen.

Raden en commissies

In een aantal steden bestaan wijk- of buurtraden, die de gemeente adviseren over alle plannen die hun eigen wijk betreffen. In kleinere gemeenten bestaan veelal wijkcommissies. Deze raden of commissies zijn niet gekozen, maar bestaan vaak uit enthousiaste en betrokken vrijwilligers. Ook zijn er adviesraden voor bepaalde beleidsterreinen, waarin alle belanghebbenden zijn vertegenwoordigd (bijvoorbeeld een seniorenraad, een milieuraad, een sportraad). Het college van B en W zal veelal rekening houden met het gevraagde of ongevraagde advies van zo’n raad alvorens een plan aan de gemeenteraad voor te leggen.

Amsterdam heeft stadsdelen met bestuurscommissies en Rotterdam met  gebiedscommissies. Zij hebben taken en verantwoordelijkheden voor een deel van de stad, onder meer betreffende parkeren, buurtsport en het onderhoud van de openbare ruimte. De leden van deze commissies worden direct gekozen door de inwoners van de betreffende gebieden.

Referendum – voor of tegen stemmen

In een aantal gemeenten bestaat de mogelijkheid tot het houden van een raadgevend referendum. Gemeenten kunnen dat zelf door middel van een zogenoemde referendumverordening regelen. Via een referendum wordt de inwoners van een gemeente gevraagd zich over een belangrijk lokaal onderwerp uit te spreken. Alle stemgerechtigde burgers mogen dan vóór of tegen een voorstel van het gemeentebestuur stemmen. Hoewel de gemeenteraad zich niet aan de uitslag van het referendum hoeft te houden, kan de raad er wel degelijk rekening mee houden. De voorwaarden voor het houden van een referendum kunnen van gemeente tot gemeente verschillen. Zowel de gemeentebesturen als de inwoners kunnen het initiatief nemen tot een referendum.

Burgerinitiatief – een onderwerp op de agenda plaatsen

Een andere mogelijkheid om inwoners bij beleid te betrekken is het burgerinitiatief. Dat houdt in dat burgers het recht hebben om een onderwerp of een voorstel op de agenda van de gemeenteraad te plaatsen. De raad is vervolgens verplicht om over dit punt te beraadslagen.

Beeldvormende avonden

Er zijn enkele gemeenten in Nederland waarin de gemeenteraad op een andere dan de gebruikelijke wijze vergadert. Aan het begin van de avond vindt dan een bijeenkomst plaats, waarop burgers, instellingen, het college van B en W en ambtenaren informatie kunnen uitwisselen over een bepaald onderwerp. Ook kunnen inwoners met raadsleden praten over kwesties die zij in hun portefeuille hebben. Deze besprekingen dienen in sommige gevallen ter vervanging van commissievergaderingen. Aan het einde van de avond vindt dan de voltallige zitting van de gemeenteraad voor discussie en besluitvorming plaats. Andere gemeenten hebben ‘beeldvormende’ avonden voorafgaand aan commissievergaderingen.

Burgerberaad

In een Burgerberaad verdiept een groep inwoners zich – op verzoek van de overheid – in een actueel onderwerp waarover een beslissing genomen moet worden. De deelnemers worden loting uitgekozen en vormen samen een dwarsdoorsnede van de bevolking. De uitkomst van een burgerberaad is een concreet voorstel of advies aan de gemeenteraad, Provinciale Staten of de Tweede Kamer.

Het idee hierachter is dat de deelnemers dankzij hun diverse achtergrond en onafhankelijkheid met ideeën komen die de politiek zelf niet kan bedenken.

Een burgerberaad wordt vaak ook burgerforum, burgerpanel of burgertop genoemd. (Volgens stichting G1000 betekenen deze termen echter niet precies hetzelfde.)

Initiatieven van inwoners

Gemeenten bieden dus verschillende mogelijkheden aan tot beïnvloeding of participatie. Maar inwoners kunnen natuurlijk ook zelf het initiatief tot iets nemen, waarbij (vaak) wel een bijdrage van de gemeente nodig is om iets voor elkaar te krijgen. Het kan gaan om geld, maar ook om een vergunning of om het beschikbaar stellen van grond of ambtelijke ondersteuning. Omdat hiervoor geen wetten of regels bestaan, is het soms lastig voor inwoners om iets voor elkaar te krijgen.

Bezwaar en beroep

Heeft de inspraak niet gebaat, of is die er helemaal niet geweest, of heeft de gemeente de uitslag van een referendum toch naast zich neergelegd, dan kan de burger in de meeste gevallen nog bezwaar aantekenen tegen een beslissing van het college of de raad. Er zijn diverse wetten en verordeningen die de burger deze mogelijkheid bieden. Tegen veel beslissingen is bovendien beroep mogelijk bij de rechter of de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State.

Niet alleen tegen beslissingen van het gemeentebestuur is protest mogelijk, ook tegen de manier waarop de ambtenaren hun werk doen. Wie zich door het optreden van een ambtenaar benadeeld voelt, kan daarover klagen bij de desbetreffende dienst of directie, bij een wethouder of een raadslid. In veel gemeenten bestaan speciale ombudslieden (ze hebben soms andere benamingen) of klachtendiensten voor de behandeling van klachten over ambtenaren.

Ten slotte noemen we hier de meest fundamentele vorm van protest: wanneer mensen te klagen hebben over hun bestuurders of vertegenwoordigers, kunnen ze die bij de eerstvolgende verkiezingen wegstemmen. Ook kunnen ze natuurlijk een nieuwe partij oprichten. Na de verkiezingen kan een gemeenteraad er dan weer heel anders uitzien.

Verder lezen

Bekijk ook onze informatie over Zelf invloed uitoefenen.