Onafhankelijke rechtspraak

In een rechtsstaat komen rechters op een onafhankelijke en onpartijdige manier tot hun oordeel. Er bestaan verschillende regelingen die daarvoor zorgen:

• Rechters moeten niet kunnen worden ontslagen omdat de regering het niet eens is met een bepaalde uitspraak.In de grondwet staat daarom dat rechters in Nederland voor het leven worden benoemd. Dat betekent dat zij niet zomaar kunnen worden ontslagen. Alleen de hoogste rechterlijke macht in Nederland, de Hoge Raad, kan rechters in bijzondere gevallen ontslaan.
• Een rechter moet recht spreken op basis van wetten, verdragen en jurisprudentie (en niet op basis van persoonlijke overtuigingen).In functie dragen rechters vaak een toga, een kledingstuk dat de nadruk legt op het ambt – in dit geval het beroep van rechter – en niet op de persoon. Want het doet er niet toe of de rechter een man of een vrouw is en welke godsdienstige of politieke opvattingen hij of zij heeft.
• Rechters mogen niet zomaar allerlei bijbanen of nevenfuncties hebben. Daar zijn strikte richtlijnen voor.Bepaalde functies kunnen namelijk de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechter in gevaar brengen of het vertrouwen in de rechtspraak schaden. Rechters zijn ook verplicht om hun nevenfuncties openbaar te maken.

Hoe wordt de rechterlijke macht gecontroleerd?

Aangezien elke macht gecontroleerd moet worden, zijn er ook regelingen om de rechterlijke macht in toom te houden:

• Als een partij in een rechtszaak denkt dat de rechter toch partijdig is, dan kan die persoon de rechter wraken. Dat betekent dat deze partij een verzoek bij het gerechtshof (een hogere instantie) indient om de rechter te laten vervangen door een andere rechter.
• Een uitspraak van een rechter is bindend, maar een burger kan wel in hoger beroep gaan tegen een uitspraak van een rechter. Een hogere rechter gaat de hele zaak dan opnieuw behandelen. In veel gevallen kan men daartegen nog cassatie aantekenen bij de Hoge Raad, het hoogste rechtsorgaan van Nederland. De Hoge Raad behandelt de zaak niet opnieuw, maar bekijkt alleen of de lagere rechters de procedure goed hebben gevolgd en de rechtsregels op de juiste wijze hebben toegepast. Cassatie dient de rechtseenheid en de rechtszekerheid. Zo heeft de burger dus verschillende mogelijkheden om recht te halen.

Rechtsgelijkheid en rechtsgevoel

Als je voor de rechter moet komen, is het in veel gevallen verstandig (en soms verplicht) om een advocaat te nemen. Advocaten kosten geld. Rechtsgelijkheid is belangrijk in een rechtsstaat. Mensen die weinig geld hebben kunnen daarom een beroep doen op gratis rechtsbijstand. Anders zouden alleen rijke mensen een advocaat kunnen nemen om zich te verdedigen.

Ten slotte is het rechtsgevoel erg belangrijk in de rechtsstaat. Voor het goed functioneren van rechtspraak is het nodig dat uitspraken van rechters in grote lijnen door de inwoners van een land als rechtvaardig worden beschouwd en ook worden geaccepteerd. Het is daarom belangrijk dat burgers goed kennis kunnen nemen van het hoe en waarom van gerechtelijke uitspraken.