Vijf opvallende conclusies uit ‘de Staat van het Bestuur 2024’

Eens in de twee jaar publiceert het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties een trendrapport over de staat van gemeenten, provincies en waterschappen en wat kan helpen om het openbaar bestuur in Nederland sterker te maken. We zetten vijf opvallende conclusies op een rij over het net verschenen rapport.

Lees de Staat van bestuur 2024

Over het algemeen zijn Nederlanders erg tevreden over de democratie.

Het rapport schrijft daarover “Op een schaal van één tot tien geven Nederlanders gemiddeld een 8,9 voor de waardering voor de democratie.” Dat is een (zeer) positieve houding ten opzichte van de democratie in Nederland en is gelijk gebleven ten opzichte van 2022.

Tegelijkertijd zijn er bij een deel van de kiezers autoritaire voorkeuren te herkennen.

Bijvoorbeeld over de rechten van minderheden concluderen de onderzoekers: “Een derde van de kiezers vindt dat de meerderheid moet beslissen, ook als dat ten koste gaat van de rechten van minderheden.” En daarbij is ook gevraagd naar de rol van een leider. Hierover staat in het rapport: “… 36 procent van de kiezers vindt dat een sterke leider de regels wel wat mag oprekken om resultaat te bereiken”. Hoewel Nederlanders dus overwegend positief zijn over de democratie, zou tegelijkertijd een deel van hen een meer autocratische bestuursvorm waarderen. Het rapport concludeert: “Dit zouden signalen kunnen zijn dat juist het meer pluralistische karakter van de democratie bij een deel van de bevolking onder druk is komen te staan. ”

Het vertrouwen in de landelijke politiek neemt af, maar het vertrouwen in lokale politiek blijft relatief hoog.

Als het gaat om vertrouwen in de politiek is er een verschil te zien tussen de bestuurslagen waarbij nationale politiek (de Tweede Kamer en de regering) minder goed scoren dan lokale bestuurslagen. In vergelijking met andere Europese landen scoort Nederland niet goed. “Over een periode van vijf jaar bezien is het politiek vertrouwen in Nederland sterker gedaald dan in andere Europese landen.” Daarbij valt op dat de lokale politiek er beter voor staat: “Het vertrouwen in de lokale politiek-bestuurlijke instituties is groter dan in de nationale. De burgemeester wordt het meest vertrouwd.”

Er is geen aantoonbare toename in polarisatie, ondanks de zorgen hierover

Hoewel er veel wordt gesproken in de media over de toon van het debat en eventuele polarisatie, toont het rapport hierin geen grote veranderingen. “In de afgelopen decennia zijn verschillen van mening tussen grote bevolkingscategorieën over de hele linie niet toegenomen.” Mensen maken zich wel meer zorgen over polarisatie. Die zorgen blijken dan te gaan over een verharding van de toon en verslechterde omgangsvormen, zowel in de politiek als in het publieke debat via de sociale media.

Jongeren ontwikkelen sterke steun voor democratische kernwaarden, maar structurele ongelijkheden in politieke betrokkenheid blijven aanwezig.

Het rapport refereert aan een onderzoek van de Universiteit van Amsterdam, waar ProDemos aan meewerkte, waaruit blijkt dat jongeren al vroeg in hun schoolcarrière democratische waarden zoals vrijheid van meningsuiting en representatieve democratie onderschrijven. Hoewel de steun voor democratie groeit naarmate ze ouder worden, blijven verschillen in politieke betrokkenheid en vertrouwen tussen verschillende groepen leerlingen, zoals havo- en vwo-leerlingen versus vmbo-leerlingen, en ook tussen leerlingen met of zonder een migratieachtergrond. “Havo- en vwo-leerlingen uiten vaker de intentie om te gaan stemmen als ze 18 zijn en hebben sterker het idee dat ze de politiek begrijpen dan vmbo-leerlingen.” Deze ongelijkheden worden nauwelijks beïnvloed door onderwijs, concludeert het rapport, en blijven bestaan gedurende de hele middelbare schoolperiode.

Burgerschapsonderwijs en gemeenteraadsverkiezingen

Sommige bevindingen uit het onderzoek stemmen hoopvol, bijvoorbeeld als het gaat om polarisatie, de houding tegenover democratische waarden en vertrouwen in lokaal bestuur. Maar er is er ook werk aan de winkel, als je kijkt naar verschillen tussen jongeren en hun onderwijstypen.

De educatieve programma’s van ProDemos richten zich op alle onderwijstypen, van basisscholen tot het mbo, en we zullen die dan ook zoveel mogelijk blijven uitrollen in heel Nederland. Alleen als leerlingen en jongeren vroeg bekend raken met de democratie kunnen ze er wegwijs in worden en er waarde aan gaan hechten. Burgerschapsonderwijs blijft daarom een cruciaal onderdeel van de toekomst van onze sterke democratie.

Bij de aanstaande gemeenteraadsverkiezingen bieden we gemeenten met de StemWijzer weer de kans om zoveel mogelijk inwoners geïnformeerd te laten stemmen voor hun lokale volksvertegenwoordigers. Onze bijzondere aandacht gaat uit naar beginnende stemmers. Voor hen ontwikkelen we daarom een stemhulp die speciaal op jongeren gericht is, onder de naam Young Voice.