Lezingen, workshops en excursies

Hieronder vind je het overzicht van lezingen, workshops en excursies tijdens de Docentendag 2023.

Hoofdlezing Jelle Brandt Corstius

Vrijdag 24 februari 2022 viel Rusland Oekraïne binnen. De oorlog die hierop volgde komt op verschillende manieren het klaslokaal binnen. Hoe denken je leerlingen of studenten over de opvang van Oekraïense vluchtelingen en energieprijzen die stijgen? Hoe zit het met het recht op demonstreren in Rusland? Wat is de rol van internationale bondgenootschappen zoals de NAVO? En hoe weet je welke informatiebronnen over de oorlog je kunt vertrouwen?

Ruslandkenner en programmamaker Jelle Brandt Corstius geeft je tijdens de openingslezing een kijkje achter de schermen van de oorlog in Oekraïne, en belicht de achtergrond en onbekende kant van het conflict. Zijn lezing daagt je uit om vanuit andermans referentiekader te kijken naar de wereld, en om deze ervaring mee te nemen in je lessen.

Lezingen

Keuzeronde 1

Vertrouwenscrisis of gezond wantrouwen? De staat van vertrouwen in de Nederlandse politiek

Dr. Josje den Ridder 

Het toeslagenschandaal, de aardbevingen in Groningen, de stikstofcrisis, de verwijderde sms’jes van Mark Rutte. En, niet te vergeten, de politieke cultuur in de Tweede Kamer. Het zijn allemaal recente kwesties waarbij het vertrouwen in de politiek een flinke knauw kreeg. In de Tweede Kamer gaat het dan ook veel over dat verloren vertrouwen en hoe dat terug te winnen is. Maar hoe diep gaat die vertrouwensbreuk? Zijn we in een politieke vertrouwenscrisis geraakt? En zo ja: kan die zich nog herstellen? Tijdens deze lezing zal dr. Josje den Ridder ingaan op de staat van het vertrouwen in Nederland. In hoeverre klopt het gevoel dat het vertrouwen op een dieptepunt is beland en maakt het nog uit of het om het vertrouwen in de Tweede Kamer, de regering of de rechtspraak gaat? En moet het eigenlijk een doel zijn van de overheid om het vertrouwen te herstellen? Of is het niet zo verkeerd als een burger met wat wantrouwen naar de overheid kijkt? 

Doelgroep: alle niveaus

De verdeelde Nederlanden

Prof. Sjoerd Beugelsdijk

Van Zwarte Piet tot corona, van immigratie tot het onderwijs, van boeren en stikstof tot de huizenmarkt: Nederland polariseert. In elk debat lijken de standpunten verder uit elkaar te groeien, en ook steeds harder te worden verkondigd. Ons land lijkt uiteen te zijn gevallen in ver van elkaar verwijderde kampen, die elkaar vanuit hun eigen sociale mediabubbels bestoken met verbale handgranaten.  

Sjoerd Beugelsdijk doet al jaren onderzoek naar de dieperliggende oorzaken van de toenemende polarisering. In zijn boek ‘De verdeelde Nederlanden’ laat hij op heldere en meeslepende wijze zien dat wij in een ‘perfecte storm’ zijn terechtgekomen: globalisering en individualisering hebben tot sterk uiteenlopende visies op identiteit geleid. Wie zijn ‘wij’ nog, vragen veel mensen zich af. Maar deze zoektocht leidt alleen maar tot méér polarisatie. Zo wil de een nationale symbolen en tradities beschermen, terwijl de ander die juist in twijfel trekt. Het resultaat: opkomend extreemrechts, ‘cancel culture’, en een schijnbaar verdwijnend midden. 

Doelgroep: alle niveaus

De jeugd heeft de toekomst: wat jongeren ons leren over nieuwe technologieën

Rudy van Belkom

Jongeren van nu zijn verwend, slecht geïnformeerd, apolitiek en geobsedeerd door selfies. Althans, dat is het beeld dat sommige volwassenen van jongeren hebben. Maar kloppen deze aannames wel? Rudy van Belkom doet namens Stichting Toekomstbeeld der Techniek (STT) onderzoek naar de mogelijke invloed van technologie op de toekomst van de democratie en schreef het boek ‘Alive and clicking: Er is hoop voor de democratie’.

Uit zijn onderzoek blijkt dat jongeren veel bewuster omgaan met informatietechnologieën dan vaak wordt gedacht. Ze gebruiken sociale media daarbij steeds vaker als platform om hun maatschappelijke betrokkenheid te uiten en protestacties te coördineren. Als jongeren wel gaan protesteren, maar in mindere mate gaan stemmen, dan ligt het probleem niet alleen bij de jongeren. Ook bij de klassieke instituties. We hebben daarom nieuwe democratische structuren en processen nodig. In zijn lezing gaat Van Belkom dieper in op zijn onderzoek en laat hij zien wat we van jongeren kunnen leren als het aankomt op het gebruik van nieuwe technologieën. 

Doelgroep: alle niveaus

Keuzeronde 2

Interactieve sessie over het nut en de noodzaak van journalistiek

Joost Oranje 

Joost Oranje is coördinator onderzoeksjournalistiek bij Nieuwsuur en NOS Nieuws. Hij trapt deze interactieve sessie af met zijn visie op het nut en de noodzaak van (onderzoeks)journalistiek. Dit doet hij vanuit zijn huidige functie, maar ook vanuit zijn rijke ervaring als o.a. hoofdredacteur bij Nieuwsuur en redacteur bij NRC Handelsblad. Na deze aftrap is er volop ruimte voor een gesprek met de zaal over het gebied waar journalistiek en het onderwijs elkaar raken. Hoe gaan media als Nieuwsuur en NOS Nieuws om met twijfels over betrouwbaarheid en neutraliteit? Hoe kunnen ze het beste jongeren bereiken? Welke rol ziet Oranje voor het onderwijs op het gebied van mediawijsheid? En hoe kun je ervoor zorgen dat zo veel mogelijk verhalen gehoord worden? 

Doelgroep: alle niveaus

Caleidoscopisch kijken naar complexe vraagstukken (VOL)

Dr. Birgit Pfeifer

Als docent Burgerschap of Maatschappijleer zie je vaak, dat we in discussies over complexe vraagstukken elkaar met retorische argumentatie proberen te overtuigen. We gaan daarbij uit van één geldende waarheid. Het is verleidelijk om de dingen zoals wij ze zien te presenteren als de dingen zoals ze zijn. Maar een complex vraagstuk kent niet één oplossing. Eén waarheid bestaat niet. De vraag is dus hoe wij deze denkgewoontes kunnen doorbreken en hoe we anderen kunnen uitdagen dat ook te doen.  

In deze interactieve lezing ontdek je hoe je tot nieuwe waarheden en nieuwe beelden kunt komen. En hoe belangrijk hierbij de rol van ‘raken’ is. Pas als iets ons echt raakt, kunnen wij uit vertrouwde beelden stappen. Het moment van geraakt worden is wat we de bezieling van het gesprek noemen. We spreken de verbeeldingskracht aan met behulp van poëtische argumentatie. Het door het practoraat ‘Verschillen Waarderen’ ontwikkelde caleidoscopisch kijken helpt bij het vinden van deze bezieling. In de lezing maak je kennis met deze methode en ga je met een aantal werkvormen aan de slag. 

Doelgroep: alle niveaus

Workshops

Keuzeronde 1

Serieus goede films in de klas

Philo Offermans 
Movies that Matter

Movies that Matter wil leerlingen activeren tot bewustwording van mensenrechten en maatschappelijke vraagstukken en tot actief burgerschap. Film is daarvoor een krachtig middel dat onverschilligheid en cynisme kan doorbreken. Een film biedt geen kant-en-klaar antwoord, maar vormt het startpunt voor een goed gesprek. In deze workshop kijk je drie korte films en doorloop je onderdelen uit de bijbehorende online lessen die je direct kunt inzetten in jouw lessen.   

Doelgroep: alle niveaus

Zien en gezien worden: krijg oog voor diversiteit en inclusiviteit in lesmateriaal

Anne-Marie Brunen en Anke Taube
Uitgeverij Deviant

Stel je voor dat je als student in je lesmateriaal altijd voorbeelden ziet van mensen in de stad, terwijl jij zelf op het platteland woont. Of je hebt zelf een Aziatisch uiterlijk, maar ziet in lesmateriaal zelden mensen die op jou lijken. Je herkent jezelf daardoor niet in het lesmateriaal. Terwijl herkenning juist een belangrijke voorwaarde is om gemotiveerd te kunnen leren. Uitgeverij Deviant gelooft in lesmateriaal waarin studenten zichzelf herkennen en dat rechtdoet aan de diversiteit in onze samenleving. Wil je ontdekken hoe wij bij het ontwikkelen van lesmateriaal aandacht hebben voor representatie? Ben je benieuwd hoe je als docent oog kunt hebben voor diversiteit? En wil je werkvormen uitproberen om het thema inclusiviteit – het liefst morgen al – in je klas te bespreken? Dan is deze workshop waardevol voor jou.  

Doelgroep: alle niveaus

BRAVE

Gemma Molenaar 
Amnesty International

Mensenrechteneducatie is voor Amnesty Nederland al jarenlang een speerpunt. Amnesty Nederland kiest hierin bewust voor een specifieke focus voor mensenrechteneducatie op scholen. Om die reden is er de afgelopen jaren een groot aanbod aan lesmateriaal over mensenrechten ontwikkeld. Het aanbod sluit steeds meer aan bij het bestaande curriculum en daagt jou als docent uit om mensenrechten en kinderrechten te implementeren in jouw eigen lessen. In deze workshop wordt je meegenomen in het online lespakket BRAVE. Dit programma bestaat uit verschillende modules die gezamenlijk en afzonderlijk toe te passen zijn in de les. In BRAVE worden zeven mensenrechtenthema’s behandeld aan de hand van de verhalen van elf jonge mensenrechtenverdedigers. 

Doelgroep: alle niveaus

Activerende didactiek bij maatschappijleer (VOL)

Gijs Abrahams
Docent maatschappijleer en maatschappijkunde op het Amadeus Lyceum en oprichter van Even Centraal

We gaan op detailniveau groots onderwijs ontwerpen. Tijdens de workshop leer je de basis van activerende didactiek en activerende werkvormen, toegespitst op maatschappijleer -kunde en -wetenschappen. Hierdoor kun je de leerstof van volgende week direct omzetten naar activerende werkvormen. Verder worden er veel voorbeelden gegeven uit de boxen van Even Centraal. Na de workshop heb je de kennis en hopelijk het vertrouwen om zelf aan de slag te gaan met activerende didactiek en werkvormen.

Doelgroep: vo

Jouw positie als docent

Frouke de Wijs 
Lerarenopleider maatschappijleer/maatschappijwetenschappen aan de Radboud Universiteit Nijmegen

Tijdens deze workshop gaan we naar onszelf als persoon kijken en de invloed die dat heeft op de docent die we zijn. Niet alleen leerlingen nemen bepaalde veronderstellingen en vooroordelen mee de klas in, ook jij als docent hebt hiermee te maken. Omdat onze vakken gaan over maatschappelijke thema’s waartoe we onszelf ook op een bepaalde manier verhouden, is het belangrijk om je bewust te zijn van je eigen positie. Tijdens de workshop verkennen we die positie door middel van reflectie en gaan we hierover met elkaar in gesprek. 

Doelgroep: alle niveaus

Nieuw examenprogramma maatschappijleer in de maak!

Vakvernieuwingscommissie maatschappijleer

Sinds afgelopen september werkt een vakvernieuwingscommissie (VVC) aan een nieuw examenprogramma voor maatschappijleer voor vmbo, havo en vwo. De commissie bestaat uit twaalf docenten en vakdidactici/opleiders en wordt begeleid door curriculumexperts van SLO en een procesregisseur. Naast actualisering van de eindtermen zullen doelen en inhouden van burgerschap meer én meer zichtbaar moeten zijn in het vak. Het is een uitdaging om naast relevante kennis en (burgerschaps-)vaardigheden ook voldoende aandacht te schenken aan houdingaspecten. Verder zal digitale geletterdheid, voor zover relevant voor maatschappijleer, een plek krijgen in de nieuwe eindtermen.  

In het voorjaar van 2024 is het concept programma gereed en zal vervolgens in de praktijk uitgeprobeerd worden. In de workshop zullen een aantal leden van de VVC de eerste voorstellen toelichten, is er ruimte voor vragen en zal gesproken worden over de belangrijkste issues die spelen. 

Doelgroep: docenten maatschappijleer

Leren met media – Verrijk je les met audio!

Saskia de Vries
Beeld & Geluid Onderwijs 

Jij weet dat audio en video jouw leerlingen helpt om de stof beter te begrijpen. In deze workshop leer je hoe je audiofragmenten van Beeld & Geluid Onderwijs toepast in je lessen. Aan de hand van historische en actuele mediafragmenten laten we je ervaren wat de meerwaarde van audio kan zijn voor jouw leerlingen. 

Daarnaast laten we je zien en horen hoe je jouw lessen kunt verrijken met de Mediafragmentenlijsten die Beeld & Geluid Onderwijs samen met docenten maatschappijleer & burgerschap selecteert en actualiseert. 

Doelgroep: alle niveaus

Keuzeronde 2

Leerling-participatie, dat doen we zo!

Dr. Isolde de Groot

De vernieuwde wettelijke opdracht voor burgerschapsonderwijs vraagt van scholen dat zij leerlingen voorbereiden op participatie in de democratische samenleving. Op welke wijze oefen jij democratische participatie met leerlingen? Wat betekent ‘democratisch’ in dit kader? En wanneer is er volgens jou sprake van goed onderwijs in deze context? Met deze vragen gaan we aan de slag met behulp van twee kijkkaders. Met het eerste kader inventariseren we mooie en minder geslaagde voorbeelden van zes vormen van leerling-participatie. Vervolgens verkennen we sterke punten en verbeterpunten qua educatieve kwaliteit van de georganiseerde activiteiten. Als workshop deelnemer ga je naar huis met 3 concrete ideeën over hoe je leerling-participatie nog beter kunt ondersteunen in jouw school.

Doelgroep: alle niveaus

Burgerschapsonderwijs behandelen in het voortgezet onderwijs: van leraar naar leerling

Suzanne de Graaf
Map Out 

Tijdens deze workshop bespreken we hoe jij het geven van burgerschapsonderwijs ervaart. Voer je gesprekken? Laat je de leerlingen opdrachten maken binnen óf buiten school? Zijn er pedagogische of didactische zaken waar je tegenaan loopt? Hoe ga je om met denkwijzen en uitspraken van leerlingen? Na het volgen van de workshop heb je inspiratie op kunnen doen van collega’s, heb je praktische tools om in te zetten tijdens de volgende les en krijg je lessen mee die je gelijk kunt inzetten. 

Doelgroep: vo

Structureel burgerschapsonderwijs

Marcel Mooijman
Hogeschool Rotterdam 

In deze workshop staat centraal aan welke voorwaarden effectief en structureel burgerschapsonderwijs zou moeten voldoen, gegeven moderne inzichten over zowel burgerschap als effectief leren. Mooijman licht dit toe en de deelnemers doen verschillende kleine oefeningen om een begin te maken met dit onderwijs. 

Doelgroep: alle niveaus

EVALUE biedt handvatten voor waardenonderwijs en onderzoeksvaardigheden

Hay Janssen en Uwe Krause
Beiden werkzaam als lerarenopleider aan de Fontys Lerarenopleiding Tilburg

Tijdens deze workshop worden de mogelijkheden verkend die de website Atlas of European Values biedt voor waardenonderwijs bij maatschappijleer en burgerschap en onderzoeksvaardigheden bij maatschappijwetenschappen. Aan de hand van actuele maatschappelijke vraagstukken maak je kennis met de website en de ontwikkelde materialen van Evalue. Je krijgt een beeld van de mogelijkheden die Evalue biedt om je leerlingen op een interactieve manier uit te dagen om meer grip te krijgen op de wereld om hen heen. 

Doelgroep: alle niveaus

Stories that Move: de media de baas zijn

Juliette Schrauwen 
Anne Frank Stichting

Wil je met je leerlingen of studenten aan de slag met vooroordelen in de media? Hen aanmoedigen om hierover na te denken én hen helpen hun eigen keuzes en standpunten te begrijpen? Volg dan deze workshop en maak kennis met de verhalen van een aantal (Europese) jongeren uit de vernieuwde online toolbox Stories that Move. Samen onderzoeken we hoe stereotypen in de media gebruikt worden en hoe die stereotypen ons beïnvloeden. Dit doen we door middel van de activiteiten uit de online toolbox die gaan over stereotypen in advertenties en propaganda. Ook leer je meer over blended learning en visible thinking. Aan het eind van de workshop weet je hoe je de toolbox Stories that Move kunt inzetten in de klas. 

Doelgroep: alle niveaus

Tegenlicht in de les (VOL)

VPRO

Deze interactieve workshop, door redacteuren van Tegenlicht, gaat over manieren om het documentaireprogramma toe te passen in lessen. Van zoeken in het enorme Archief van de Toekomst tot de onderwijs-live-show Future Stories en de korte video’s van Tegenlicht in de Klas. Voor deze workshop is een laptop handig. We gaan namelijk aan de slag met opdrachten die aansluiten bij de eindtermen. 

Doelgroep: alle niveaus

Debat, kritisch denken en oracy

Rob Honig
DebatUnie

Debatteren in de klas is een “serious game” om fundamentele burgerschapsvaardigheden effectief te trainen. Daarom ondersteunt de DebatUnie sinds 2009 scholen in Nederland, Vlaanderen en Suriname door het verzorgen van trainingen, scholingen, lesmateriaal en evenementen. In onze methode staan het versterken van ‘oracy’ (spreek-, luister- en gespreksvaardigheid) en kritisch denken centraal. Tijdens deze workshop wordt behandelt wat oracy is, gaan we in op debatvormen voor in de klas en leer je echt beargumenteren. Daarbij behandelen we ook wat de vijf valkuilen zijn tijdens een debat in de klas en hoe je deze ontwijkt. Als laatste krijg je tips over hoe je een debatclub op school start.

Doelgroep: alle niveaus

Meer grip op het centraal examen maatschappijwetenschappen havo/vwo (VOL)

Cito & College voor Toetsen en Examens 

De centrale examens bij het nieuwe programma maatschappijwetenschappen verschillen van die bij het oude programma. In deze workshop geven krijg je uitleg bij de huidige examens en gaan we met elkaar in gesprek. We doen dit aan de hand van de op Examenblad gepubliceerde Toelichting op het centraal examen maatschappijwetenschappen havo/vwo en met enkele opgaven uit de examens van 2022. 

Doelgroep: docenten maatschappijwetenschappen

Excursies

Keuzeronde 1

Kabinet van de Koning (VOL)

Drs. F.J.J. Princen, plaatsvervangend directeur 

Het Kabinet van de Koning is onderdeel van de Rijksoverheid en heeft ongeveer dertig medewerkers. Zij ondersteunen de Koning in zijn optreden als staatshoofd. Het Kabinet van de Koning fungeert als schakel tussen Koning en ministers. Aan welke taken moet je dan denken? Hoe verloopt de ondertekening van wetten en Koninklijke Besluiten? Welke rol speelt het Kabinet van de Koning bij de voorbereiding van staats- en werkbezoeken? Deze en vele andere vragen komen aan bod in een boeiende lezing van de heer drs. F.J.J. Princen. 

Let op: Neem je identiteitsbewijs mee tijdens deze excursie!
Helaas is deze excursie niet geschikt voor mensen die slecht ter been zijn of in een rolstoel zitten.

Doelgroep: alle niveaus

Raad van State (VOL)

Mr. Pieter-Bas Beekman

De Raad van State adviseert regering en parlement over alle wetsvoorstellen. Alles wat ooit wet wordt, moet eerst voor advies op het bordje van de Raad van State worden gelegd. Wat houdt dat in de praktijk in? Waar let de Raad van State op? In een interactieve bijeenkomst besteden we aandacht aan de manier waarop de Raad van State wetsvoorstellen beoordeelt. Het toetsingskader wordt geïllustreerd aan de hand van aansprekende voorbeelden uit de praktijk. Natuurlijk mag tot slot een rondleiding door het gebouw, het voormalige paleis van Koning Willem II en Anna Paulowna, niet ontbreken.

Politieke redactie NOS (VOL)

Ben jij benieuwd hoe de NOS omgaat met de toenemende polarisatie rondom berichtgeving in de media? Wil je weten hoe Haagse verslaggevers van de NOS contact onderhouden met politici? Of wil je misschien wel eens op de plek staan waar Mark Rutte zich op vrijdag laat interviewen voor het gesprek met de minister-president? Ga dan mee op deze excursie naar de Haagse politieke redactie!  

Tijdens dit bezoek worden we ontvangen op de redactie door een verslaggever die met ons in gesprek gaat over het werk van een politiek journalist. Ook worden we rondgeleid over de redactie, van waaruit nieuwssegmenten voor bijvoorbeeld het NOS Journaal en Nieuwsuur worden uitgezonden.

Doelgroep: alle niveaus

Eerste Kamer der Staten-Generaal

2023 is opnieuw een verkiezingsjaar! Eerst naar de stembus voor de Provinciale Statenverkiezingen, daarna wordt een nieuwe Eerste Kamer gekozen. De opkomst bij de Gemeenteraadsverkiezingen in 2022 was historisch laag. Hoe zal dat nu voor de Provinciale Statenverkiezingen zijn? Zijn jongeren nog te motiveren voor de politiek in Nederland? Moeten we de wettelijke kiesleeftijd wellicht misschien verlagen naar 16 jaar? Dit is dé kans om plaats te nemen in de plenaire zaal van de Eerste Kamer. Je gaat in debat met Kamerleden. Stel je vragen, discussieer, en meer!

Doelgroep: alle niveaus

Let op: Neem je identiteitsbewijs mee tijdens deze excursie!

Keuzeronde 2

Hoge Raad der Nederlanden (VOL)

Mr. J. Storm, griffier/kabinetschef

Veel van hoe we in dit land willen samenleven, hebben we vastgelegd in het recht, in de vorm van wetten en regels. Maar het recht is niet statisch, het beweegt mee met de samenleving waarin steeds weer nieuwe ontwikkelingen zijn. Dat gaat niet vanzelf. Waar de wet geen uitsluitsel geeft, beslissen rechters welke kant het recht opgaat. Heeft de Hoge Raad gesproken, dan is dat het definitieve oordeel. Niet alleen in die ene zaak waarin de Hoge Raad heeft beslist, maar in alle toekomstige, soortgelijke zaken. Kom binnen bij de Hoge Raad en krijg inzicht in de manier waarop raadsheren deze belangrijke taak vervullen. 

Doelgroep: alle niveaus

Let op: Neem je identiteitsbewijs mee tijdens deze excursie!

Tweede Kamer (VOL)

Judith Tielen (VVD)

De Tweede Kamer staat tegenwoordig bekend als B67, want ze heeft sinds de renovatie van het Binnenhof haar intrek genomen in de tijdelijke huisvesting aan de Bezuidenhoutseweg 67. Veel is voor het oog hetzelfde gebleven, denk aan de blauwe zetels en Vak K met ministers en staatssecretarissen, maar ook veel is veranderd. Tijdens deze excursie bezoek je de Tweede Kamer onder leiding van Tweede Kamerlid Judith Tielen (VVD) en hoor je meer over de verschillen tussen de werkplek op het Binnenhof en de tijdelijke huisvesting. Hoe zit het bijvoorbeeld met de welbekende wandelgangen? Heeft het nieuwe gebouw gevolgen voor het politieke handwerk? En hoe gehorig zijn de werkkamers nu echt?

Doelgroep: alle niveaus

Let op: Neem je identiteitsbewijs mee tijdens deze excursie!